MACERA

Küçüktüm, küçücüktüm,

Oltayı attım denize;

Bir üşüşüverdi balıklar,

Denizi gördüm.

Bir uçurtma yaptım, telli duvaklı:

Kuyruğu ebemkuşağı renginde;

Bir salıverdim gökyüzüne;

Gökyüzünü gördüm.

Büyüdüm, işsiz kaldım, aç kaldım;

Para kazanmak gerekti;

Girdim insanların içine,

İnsanları gördüm.

Ne yardan geçerim, ne serden;

Ne denizlerden, ne gökyüzünden ama...

Bırakmıyor son gördüğüm, bırakmıyor geçim derdi.

Oymuş, diyorum, zavallı şairin

Görüp göreceği.

Orhan Veli Kanık

Orhan Veli, çocukluğundan başlayarak "geçim derdi" ne gelinceye kadar olan yaşam dilimini ne güzel anlatmış; macera tadında. Hayatı anlayabilmek için, çevreye, insanlara bakmak değil, onları görmek gerekir. Görmek içinse; bir şeyin varlığını algılamak, seçmek, anlamak, kavramak ve sezmek gerekir...Oltayı denize atıp, oltaya gelen balıklar aracılığıyla denizi görmek, uçurtmayı gökyüzüne salıp, uçurtmanın süzülüşüyle gökyüzünü görmek çocukluğumuzun, işsizlikten dolayı aç kalıp, para kazanmak için girdiğimiz işte insanları görmek ise büyüdüğümüzün kanıtıdır.

Geçim derdi, öyle bir dert ki, vazgeçmek istemesen de yardan, serden, denizlerden, gökyüzünden, hepsinden baskın çıkıyor; içimizdeki çocuğun oyun oynamasına izin vermiyor ve biz büyüyoruz. Bernard Shaw' un dediği gibi: " Büyüdüğümüz için oynamayı bırakmayız, oynamayı bıraktığımız için büyürüz."

Not: Şiir ,İlhami Soysal- 20. Yüzyıl Türk Şiiri Antolojisinden alınmıştır.

ÇÖL  KRALİÇESİ
(Gertrude Bell)

Gertrude Bell (milliyetsanat.com)

Bugün size  masal gibi gelecek gerçeklerden söz edeceğim. Ben masal gibi anlatayım,  siz gerçek olarak okuyun... Masalın kahramanı; kızıl saçlı, mavi gözlü, oldukça çekici ve güzel bir İngiliz kadını. Adı: Gertrude Bell. Bu isim size tanıdık geldi mi? Gelmediyse eğer, Arapların kendisini çağırdığı ismiyle "Çöl Kraliçesini" tanımaya, söylem ve eylemleriyle bugünkü Ortadoğu' nun haritasının masa başında çizilmesine nasıl yardımcı olduğunu okumaya ne dersiniz?
Belki o zaman, Ortadoğu' nun niçin durulmadığı, kan ve gözyaşının neden son bulmadığı konusunda  düşünebilirsiniz.

Bir yıl önce, kitapçıda kitaplara göz gezdirirken Janet Wallach' ın " Çöl Kraliçesi" adlı kitabı dikkatimi çekti, kitabı inceledikten sonra satın aldım ve hızla okudum. Okumadan önce Gertrude Bell ismi bana bir şey ifade etmiyordu. Kitabı okuyunca, anladım ki, Ortadoğuyu anlatan onca kitap okumuş olmama rağmen ( Gilbert Sinoue' nin "Yasemin Kokusu" ve " Taşların Çığlığı" adlı  tarihi belgelere dayanan iki ciltlik romanı ile Sandy Tolan' ın " Limon Ağacı" adlı kitabı bunlardan bir kaçı) Gertrude Bell adını duymamıştım. Çünkü, okuduğum kitaplarda Ortadoğu ve Arap Yarımadası' yla birlikte anılan tek bir isim vardı. O isim; Yarbay Thomas Edward Lawrance ( Arabistanlı Lawrance) idi. Oysa, Lawrance' ın hocası, Gertrude Bell' di ve hiç evlenmemiş olan Bell, Lawrance' ı oğlu gibi itinayla yetiştirmişti. ( Lawrance, Arap aşiretlerinin Osmanlıya karşı ayaklanmasını sağlayan, onları yüreklendiren ve İngiltere' nin kendilerine her türlü yardımı yapacağını vaat eden ünlü İngiliz Casusudur.)

Magazin haberlerinde, "Çöl Kraliçesi" nin film çekimlerine başlandığını; film yönetmeninin Werner Herzog olduğunu, Gertrude Bell' i Oscar Ödüllü aktrist Nicole Kidman' ın canlandıracağı, Bell' in öğrencisi ve aynı zamanda manevi oğlum dediği Arabistanlı Lawrance' ı ise Alacakaranlık serisi filmlerinde vampir olarak izlediğimiz Robert Patinson' un canlandıracağını okuyunca, film vizyona girmeden önce Gertrude Bell' i yazmak istedim. Ve filmi sabırsızlıkla beklediğimi de belirtmeliyim. Çünkü Gertrude Bell, 19.yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başının en önemli kadın karakterlerinden biridir bence. Bu nedenle, Ortadoğu' nun şekillenmesinde bizzat parmağı bulunan Bell' in yaşamının beyaz perdeye aktarılması isabetli olmuştur.

Gelelim, İngiliz Gertrude Bell' in yaşam öyküsünü, masal tadında anlatan Janet Wallach' ın "Çöl Kraliçesi" kitabında yazılanlara: Gertrude Bell, Kraliçe Victoria Döneminin seçkin bir ailesinin çocuğuydu. Babası Hugh Bell, İngiltere' nin Demir İmparatoruydu. ( İngiltere, dünyanın en büyük kömür üreticisidir. Sanayi Devriminin burada başlamasına şaşırmamak gerek.)

Gertrude Bell, 1886' da Oxford Üniversitesi Tarih Bölümünü iyi dereceyle bitirmiş çok az kadından biriydi. Diplomat olan eniştesi( teyzesinin kocası ) sayesinde; Romanya-Bükreş, Tahran ve İstanbul' u gezdi. Bu gezilerinin birinde Binbaşı Dick Doghty Willie' yle tanıştı ve ona aşık oldu. Ne yazık ki, Binbaşı evliydi ve Bell' le görüşmeye devam etse de karısından boşanmıyordu. İlişkileri sürerken, Bell, Tahran' da çölle tanıştı ve ölünceye kadar çöl sevdasından vazgeçmedi. Sevdiği, aşık olduğu adam Binbaşı Dick Doghty Willie, Çanakkale Savaşı'nda vurulup ölünce, görevli(İngiliz Ajanı) olarak Kahire' ye gitti. Hiç evlenmedi ve kendisini ülkesinin çıkarlarını korumaya adadı. G. Bell, İngilizlerin, dünyayı yönetmek için varolduklarına inanıyor ve ulusu ile gurur duyuyordu. Ona göre, bütün dünya İngiltere' ya hizmet etmeliydi.Sevdiği adamın savaşta Türkler tarafından öldürülmesiyle, Türklere karşı nefret duygusu geliştirdiği düşünülebilir.

Gertrude Bell, Kahire, Irak, Suriye, Arap Yarımadası' nda zor koşullarda çölleri geçip, çeşitli aşiretlerin üyesi olan siyaset adamlarıyla ve dini liderlerle olduğu kadar halkla da kaynaştı. Bu çabaları I.Dünya Savaşı' nda(1914-1918) İngiliz İstihbarat Servisinin onu en uygun kişi olarak  (Doğu Sekreterliği) görevlendirmesiyle sonuçlandı. Arabistanlı Lawrance' ın akıl hocalığını yaparak bir anlamda yetiştiren Bell oldu.( Tanıştıklarında ikisi de Arkeolojiye ilgi duyuyorlardı ve Arkeolojik bir kazıda tanıştılar.)

Bell, günümüz Ortadoğusu' nun biçimlenmesinde (Irak(Mezopotamya)-Suriye-Kuveyt-Ürdün-Filistin) büyük rol oynadı. Başta Irak olmak üzere Arap Yarımadasındaki ülkelerin sınırlarının çizilmesinde belirleyici oldu. Çöl Kraliçesi, bir anlamda Osmanlıları Arap Yarımadası' nda arkadan hançerleyenin Lawrance' dan çok Bell olduğunu gösteriyor. Bu çabalarının amacı, İngiltere' nin petrol yataklarına egemen olması (çünkü kömür üretiminde dünya birincisi olan İngiltere' nin maalesef petrolü yoktu), Basra-Abadan petrol rafinerilerinin korunması ve Hindistan ticaret yolunun (deniz) güvence altında tutulmasıydı. Bu yüzden Mezopotamya (Irak) sınırları çizilirken ısrarla Basra-Bağdat ve Musul' un Irak' ta kalmasında ısrarcı oldu ve başardı.

Bugünkü Türkiye-Irak sınırı, 1924' te Türkiye ile İngiltere arasında imzalanan anlaşmayla çizildi ve bu sınır Bell' in eseridir. Bununla da yetinmeyen Gertrude Bell, Mekke Şerifi, Şerif Hüseyin' in oğlu Faysal' ı kral olarak Irak tahtına oturttu. Bu kral, kuklaydı tabii ki. Kral Faysal' ın yakın arkadaşı oldu ve Bağdat' a yerleşti. 1926' da 58 yaşındayken aşırı dozda uyku hapı içerek intihar etti. Bağdat' ta gömüldü. Manevi oğlum dediği, öğrencisi Yarbay T. E. Lawrance ise, 1935' te 46 yaşındayken İngiltere' de geçirdiği bir motosiklet kazasında öldü.

Her masal mutlu sonla bitmez! Bell' in masalı da kendi özgür iradesini kullanarak sonlandırdığı yaşamıyla birlikte bitmiyor ne yazık ki! Masaldaki kötü adamların eylemleri bugün de devam ediyor, öyle görünüyor ki, yarın da devam edecek. Bu durum böyle daha ne kadar sürecek dersiniz?  Cevabım, klişe olsa da gerçek. Yani, petrole ihtiyaç kalmadığında ya da petrol yerine kullanılabilecek bir yakıt, bir enerji kaynağı bulununcaya kadar...

DÜĞÜN  GECESİ

(Şeb-i  Arus)

Bugün 17 Aralık ve Mevlana Celaleddin-i Rumi' nin aşk oduyla yandığı, bir an önce kavuşmayı dilediği Rabb' iyle vuslata erdiği gecenin 740. yıldönümü. Mevlana bu geceyi, Rabb' ine, sevgiliye kavuşma gecesi olarak düşündüğünden "Şeb-i Arus", yani "Düğün Gecesi" olarak adlandırır. Onun için ölüm "vuslat" tır çünkü.

Günümüzde başta Batı dünyası olmak üzere, insanlık Mevlana' yı yeniden keşfediyor. Mevlana' nın öğretisi ve düşüncelerinden yararlanarak manevi olarak gelişebilmenin yollarını arıyorlar huzura ermek için. Bilgi çağında da olsa insan insandır ve arayışları hiç bitmez. Bu arayışlarında Mevlana onlara ışık tutuyor, yollarını aydınlatıyor ve hedefe ulaşmalarına yardımcı oluyor.

Burada Mevlana' dan uzun uzun bahsetmeyeceğim. Çünkü bu büyük düşünürle ilgili bilgiye isteyen herkes kolaylıkla ulaşabilir internette. Ve sözleri neredeyse ezbere biliniyor zaten. Ben, çok fazla bilinmediğini düşündüğüm sözlerini paylaşmak istiyorum sizlerle.Bu vesileyle de Mevlana' yı saygıyla, sevgiyle anmayı. Anadolu topraklarında böyle büyük bir düşünür yetiştiği için gurur duyarak...

Mevlana der ki...

"İnsanda güzel olan yüzdür,

Yüzde güzel olan gözdür,

Ama insanı insan yapan ağızdan çıkan sözdür..."

" Üzülme der Hz. Mevlana ve devam eder;

" Sopayla kilime vuranın gayesi kilimi dövmek değil, kilimin tozunu almaktır. Allah sana sıkıntı vermekle tozunu, kirini alır."

"Üzülme der, Mevlana...

"İstediğin bir şey olmuyorsa ya daha iyisi olacağı için... Ya da gerçekten de olmaması gerektiği için olmuyordur..."

"Niye kederlenirsin? der Mevlana...

"Taş taşlıktan geçmedikçe parmaklara yüzük olamaz. Yüzük olmak dileyen taş, ezilmeyi yontulmayı göze almalıdır."

Not: Mevlana' nın sözleri, Prof. Dr. Nevzat Tarhan' ın "Mesnevi Terapi" kitabından alınmıştır.

Görsel, www.mevlana.com adlı web sitesinden alınmıştır.

İHTİYAÇ
İnsan neyin yoksunluğunu hissederse, ona ihtiyaç duyar.

Hayat denen kısa yolculuğumuza " Gerçekten ihtiyacımız nedir? " sorusuyla başlamamız, amaçlı bir hayat için gereklidir diye düşünüyorum. Bunun için de kendi gerçeğimizi ortaya çıkarmalı ve işimizde ona hizmet etmeliyiz. Çünkü herkesin gerçeği, ihtiyaç duyduğu şey farklıdır.  Gerçeği ortaya çıkarmak, düşünme ve eylem gerektirir. Aklımız düşünmeyi gerçekleştirse de, sevgiye ve mutluluğa giden yolu bize kalbimiz gösterir. Bazen kalbimizin sesini dinlememiz gerekir. 

İnsan, neyin yoksunluğunu hissederse ona ihtiyaç duyar ve yaşadığı sürece bu ihtiyaçlar hiç bitmez. Bir ihtiyaç giderildiğinde başka bir ihtiyaç ortaya çıkar çünkü. Kimi sevgiye, kimi paraya, kimi arkadaşa, kimi dosta, kimi güvende olmaya kimi de konuşmaya ihtiyaç duyar. Liste, insandan insana değişir; liste, bazen uzar, bazen  kısalır. Bu da insanların arzusuna bağlıdır. " Fakir insan malı az olan değil, arzusu çok olandır." der Seneca. Fakir ya da zengin olmak, öyle hissetmek, sizin arzularınıza bağlı olarak değişiklik gösterebilir.

İhtiyaçların kişinin ruhsal durumuna göre, an be an değişebileceğine dair güzel bir şiiri (İhtiyaç) paylaşmak istiyorum sizinle: 

Bu akşam içimde

tuhaf bir sıkıntı var,

dünyada sanki bir ben kalmışım,

sanki herkes

nerde keder varsa bırakmış,

ben nerde bulduysam

toplamış almışım.

Önümde söğüt ağacı

her zamanki haliyle, çaresiz,

havuzda su rahat,

insanlar susmuş.

Sessiz bir yağmur gibi başladı bende

konuşmak ihtiyacı.

A.KADİR (Meriçboylu)

( İlhami Soysal-20. Yüzyıl Türk Şiiri Antolojisi)

Konuşmak, yalnızca insana bahşedilen bir armağan olduğuna göre; konuşmak,  tüm ihtiyaçların giderilmesi, arzuların gerçekleştirilmesi için altın bir anahtardır. Anahtarın doğru kilidi açması koşuluyla...

SEVDİĞİM  SÖZLER

" İnsanlar, yaşamı için çok özgün standartlar belirleyen kişilere her zaman öfke duyarlar; çünkü bu adamın kendine bahşettiği sıra dışı uygulama, onların kendilerini sıradan canlılar gibi aşağılanmış hissetmelerine yol açar."

Friedrich Nietzche

" İyimser bir insan ayakkabıları çalınınca 'ayaklarım var ya' diyebilen insandır."

Sokrates

" İnsanlar başaklara benzerler, içleri boşken başları havadadır, içleri doldukça eğilirler."

Montaigne

"İnsan düşünmek, inanmak ve sevmek için dünyaya gelmiştir."
J.J. Rousseau

" Düşünebilen herkesin insan olması, insan olan herkesin düşünebildiği manasına gelmiyor. Ne yazık ki."

Sigmund Freud

" Hayat bir parça nakış işlemesine benzetilebilir. Hayatının ilk yarısındaki herkes işlemenin ön tarafını görür, ikinci yarısında ise tersini. İkincisi o kadar güzel değildir, ama daha öğreticidir, çünkü iplerin birbirine nasıl bağlandığını görmemizi sağlar."

Arthur Schopenhauer

PEMBENİN  TARİHİ

Tarih denilince insanın aklına, savaşlar, savaşların sonunda imzalanan barış antlaşmaları ve bu antlaşmalardan sonra yapılan toprak paylaşımları gelir öncelikle. Bu nedenledir ki, Oscar Wilde" Tarih kitabı altında, çocuklarımıza dünyanın cinayet takvimini öğretiyoruz." demiştir. Bu söze katılır ya da katılmazsınız. Ancak ben bugünkü yazımı, sakinleştirici, umut verici ve gücün rengi olarak bilinen "pembe" nin tarihini yazmaya ayırıyorum. Dolayısıyla, tarih renkli olacak ...Ve bu renkli tarih, kadınları olduğu kadar erkekleri de ilgilendiriyor. Erkek olsanız da yazıyı okumanızı öneririm.

" Rönesans eserlerinde pembe, evliliğin; anne ile çocuk arasındaki ruhani birlikteliğin sembolüdür. 18. yüzyıldaki popülerliğinin sebebi ise 15. Louis' nin metresi olarak bilinen Madame de Pompadour' dur. Mavi ve pembeyi sarayın renkleri yapan Madame de Pompadour' dan sonra pembe, uzun yıllar romantizm ve baştan çıkarmanın rengi olarak kabul edilmiştir. 20. yüzyılda rengi açılmayan kimyasal boyaların bulunmasıyla ortaya daha koyu, iddialı ve canlı pembe tonları çıkar.

Beyaz ve kırmızının karışımından oluşan pembe, kırmızının bir tonu olarak kabul ediliyor. İsmi pink olarak ilk kez 17. yüzyıl sonlarında kullanılan renk adını aynı adlı çiçekten; pembe-beyaz bir karanfil çeşidi olan pink' ten alıyor. Aynı yıllarda, karanfillerin taç yapraklarının zikzaklı uçlarından esinlenen eyleme de 'to pink' (oyalamak) deniyor. Pembenin aşkla anılması ilk kez 1884 tarihli 'Çiçeklerin Dili' kitabında vuku buluyor. Kitapta pembe karanfilin anlamının 'bir kadının aşkı' olduğu yazıyor. Avrupa dillerinde pembe daha çok gülle özdeşleştiriliyor ve rose, rosa gibi isimler alıyor."

Tarihi kısaca böyle pembenin. Şimdi de pembe rengin ne anlama geldiği, ne ifade ettiğine bakalım: " Aşkın rengidir pembe. Sakinleştirici bir etkisi vardır. Mahkumları yatıştırmak için ABD' deki kimi hapishanelerde kullanıldığı bile söylenir. Onu oluşturan renklerin; hem beyaz hem de kırmızının özelliklerini taşır. Kırmızının gücü ve tutkusu, beyazın saflığıyla birleşmiştir. O nedenledir ki pembenin rengi koyulaştıkça enerjisi de artar. Pembe, renk psikolojisinde de 'umut' anlamına gelir. Pozitif bir renktir; tehditkar değildir. Gücünü ve zarafetini artırmak için koyu renklerle beraber kullanılması önerilir."

Sakura( kiraz ağaçları) Japonya' nın simgesidir. Ve bu pembe çiçekli ağaçlar, romantizmin doğaya yansıması olarak kabul edilir Japonlar tarafından. Ağaçların çiçek açtığı sürece Sakura Zensen adı veriliyor ve Japonya' da festivallerle kutlanıyor.

Erkekler uzun bir süre, pembeye mesafeli kalsalar da son yıllarda pembeye daha sıcak yaklaşmaya başladılar. Bunda, Kanye West ve Jay -Z  gibi popüler figürlerin yanı sıra ünlü erkek markalarının koleksiyonlarında pembe renkli modellere yer vermesinin payı da var. Bu nedenledir ki artık daha yumuşak tonlardaki pembelere erkek sokak modasında sıklıkla rastlıyoruz. Sokakta, pembe gömlek, tişört, ceket ve pantolonları giyinmiş erkekleri gördüğünüzde sakın şaşırmayın!.. Onları, özgüvenlerinden dolayı  takdir edin. Çünkü, saflığın ve romantizmin rengi olan pembeyi giyinme cesaretini göstermişlerdir. Günümüzde pembe, yalnız gençlere değil, rengi taşımasını bilen herkese yakışıyor...

Bütün bu açıklamalardan sonra," pembe, yalnızca bir renk değildir. Pembe, bir tavırdır." diyorsanız, pembe giyinmeden önce bir kez daha düşünün derim.

Kaynak: VOGUE Türkiye,(Tanıtım)

PORTEKİZ  VE  İSPANYA  SÖMÜRGE İMPARATORLUKLARI

" Misyonerler Afrika' ya geldiklerinde onların elinde İncil, bizim elimizdeyse toprağımız vardı. Bize gözlerimizi kapayarak dua etmeyi öğrettiler. Gözümüzü açtığımızda bizim elimizde İncil, onların elinde topraklarımız kalmıştı..."

Kenya' nın İlk Devlet Başkanı Jomo Kenyatta


Bugün İber Yarımada' sında küçük bir devlet olarak bilinir Portekiz. Tarihte ise Portekizlilerin 1415' te Cebelitarık' taki Ceuta adasını işgal ederek sömürgecilik sahnesine ilk çıkan ulus olduğunu ve 1999' da sahneden indiklerinde , geride 600 yıla yayılan bir sömürge geçmişi bıraktıklarını ve bu anlamda en uzun ömürlü sömürge imparatorluğuna imza attıklarını, bilinen anlamda ilk küresel imparatorluğun da mimarı olduklarını biliyor muydunuz? Gemilere atlayıp dünya denizlerine yelken açarak dünya denizlerinin hakimi olmak için merak, macera tutkusu ve keşif heyecanıyla hareket eden ulusun, yenilmez olarak bilinen armadasıyla İspanyollar olduğu bilinir genellikle. Oysa, Portekiz İmparatorluğu tarihin en uzun soluklu küresel imparatorluğuydu. Ve, dünyanın bilinmeyen yerlerinin keşfini, gidilemeyen bölgelerine deniz yoluyla ulaşımını gerçekleştiren İspanyol ve Portekiz İmparatorluklarının genişlemesi coğrafi keşiflere bağlıdır. Bu nedenle, bu iki imparatorlukla ilgili gelişmeler, coğrafi keşiflerle birlikte incelenmeli ve yorumlanmalıdır. Bu yazımda, İspanyol ve Portekiz İmparatorluklarıyla ilgili çok fazla bilinmeyen bilgilere  kısaca değinmek istiyorum. Bugünkü dünya düzenini anlamamıza yarar sağlayacağını umarak.

- İspanyol İmparatorluğu, 15. ve 19. yüzyıllar arasında Avrupa, Amerika, Asya, Afrika ve Okyanusya' daki sömürgeleriyle, kendisine " üzerinde güneş batmayan imparatorluk" sıfatı yakıştırılan ilk imparatorluktu (Daha sonra bu sıfat İngiltere' ye yakıştırılacaktı.) III .Charles' ın iktidarda bulunduğu dönemde (1759-1788) imparatorluğun topraklarının genişliği 20 milyon kilometre kareye ulaşmıştı.

- İspanya tarihi on bin yıl öncesine kadar uzansa da ülke toprakları hep yabancı güçlerin işgalinde kalmıştı. Ülke 700-1400 yılları arasında İspanyolların "Moors" olarak isimlendirdiği Müslümanların idaresi altındaydı. İspanya'yı bağımsız olarak tek bir çatı altında toplayanlar, İzabel ve Fernando oldu.

- Batılı tarihçiler, 16. yüzyılda dünyanın en güçlü ülkesi olan İspanyol İmparatorluğunu üç kelimeyle özetler: Gold, God ve Glory! (Altın, Tanrı ve Şeref! )

- İspanyol ve Portekiz İmparatorlukları, küresel ticareti başlatan ilk ülkeler olmuşlardı. İspanyol para birimi düka, tarihin ilk küresel para birimiydi. Bu iki imparatorluğun Atlantik' i aşarak yaptığı seferler sonucu, Amerikalılar buğday, arpa, soğan, elma, karpuz, inek, koyun, at ve eşekle ilk kez karşılaşırken Avrupalılar da mısır, çikolata, patates, kırmızı biber, pul biber, domates, yer fıstığı, tütün ve hindiyle tanıştı.

- Denizaşırı sömürgeler dönemini başlatan coğrafi keşiflerde en büyük pay, Portekiz kraliyet ailesinin maceraperest prensi Henry' e aittir. "Haritacı" lakabıyla tanınan Henry, denizaşırı seferleri başlatmış, bunun sonucunda Atlantik Okyanusu' ndaki Madeira Adaları 1419' da, Azor Adaları da 1427' de keşfedilerek tarihin ilk denizaşırı sömürgeleri oldu. Henry' den önce denizciler, devasa deniz canavarlarına yem olmaktan ya da dünyanın "kenarlarından" aşağı düşmekten (dünyanın dümdüz olduğuna inanıyorlardı) korktukları için sadece kıyıları takip ediyorlardı.

- Portekiz ve İspanya' nın okyanuslara açılarak başlattığı Keşifler Çağı, Avrupa' da bin yıldır süren dengeyi değiştirmişti. Bu ikilinin başı çektiği denizaşırı maceralara kısa zamanda Atlas Okyanusu' na kıyısı bulunan Hollanda, Fransa ve İngiltere de katıldı ve bu beşli, dünya zenginliklerini asırlar boyunca kontrol ederek, bugün batı ile doğu arasındaki gelişmişlik farkının mimarları oldular.

- Portekiz ve İspanya' nın başlattığı bu süreç, tartışmasız bir şekilde,"sömürge paylaşım" ve onu izleyen "dünya" savaşlarının tetiğini çekti ve bugün içinde yaşadığımız dünyanın siyasi, dini, kültürel ve coğrafi çerçevesini çizdi.

- İngilizler, dünyayı keşfe Avrupalı diğer rakiplerinden daha geç başlamış olsalar da boynuz kulağı geçmiş ve tarihin gördüğü en büyük imparatorluğa imza atmışlardı. Bileği bükülmez bir donanma, devlet gibi bir "şirket", sanayileşmeyi arkasına alan ilk millet olmanın avantajı ve "parçala-yönet" siyasetiyle Amerika' dan Afrika' ya, Hindistan' dan Avustralya' ya uzanan devasa bir imparatorluk kuran İngiltere, 1921' de dünya nüfusunun ve topraklarının dörtte birini kontrol ediyordu.

Bugünkü dünya düzeninin kökenini biraz olsun anlatabildim mi? Ne dersiniz?


Kaynak: Ali Çimen- Tarihi Değiştiren İmparatorluklar (Popüler Tarih).

BİR  SİLGİ  VEYA  KALEM  OLSAYDIN

Bir silgi olsaydın

ne silmek isterdin?

Hatalarını mı

Yoksa kötü anılarını mı?

Yoksa başarısızlıklarını mı?

Kalem olsaydın

kimi eklemek isterdin hayatına?

Seni dinleyecek birini mi...?

Sana küçük mutluluklar 

yaşatanları mı?

Yoksa her daim yanında olanları mı?

Şimdi durup bir düşün,

neler eklemek isterdin...?

Neler silmek isterdin...?

Nazım Hikmet

Bir silgi olsaydım eğer, silmek istediklerimi silene kadar silgim biterdi...Ve kalem olsaydım eğer, hayatıma eklemek istediklerimi ekleyene kadar kalemim biterdi...Silgi de olsam, kalem de sonuçta ikisi de bitiyor maalesef. Yaşanmışlıklarda buna "pişmanlık" deniyor sanırım. Ama pişmanlık da bir insanlık hali değil midir?

İNSAN  AHLAKİ  EYLEMDE  BULUNURKEN  ÖZGÜR MÜDÜR?

Bu soruyu cevaplamadan önce, genel geçer bir ahlak tanımına ihtiyaç vardır diye düşündüğümden, ahlakı; insanların toplum içindeki eylemlerini ve birbirleriyle olan ilişkilerini düzenlemek amacıyla, toplum tarafından kabul edilen ilkeler bütünüdür diye tanımlamak yanlış olmaz. Böyle düşünüldüğünde, her toplum kendisine göre ahlaki ilkeleri belirler sonucuna ulaşılır, ki ahlak kurallarının toplumdan topluma değişiklik göstermesini de açıklar bu sonuca ulaşmak. 

Felsefenin bir alt disiplini olarak "ahlak felsefesi", ahlakın ne olduğunu, ahlaki davranışın nasıl oluştuğunu, insan davranışının temellerini, iyi ve kötü eylemlerin nedenlerini inceler. Ayrıca, insan ve o insanın içinde bulunduğu toplum için temel değer ve ilkelerin neler olduğu üzerinde durarak, insan için neyin iyi, neyin kötü olduğunu tanımlamaya çalışarak, olması gerekeni belirler.

Günümüzde, bilerek ya da bilmeyerek "ahlak" yerine "etik" sözcüğü sıklıkla kullanılır. Oysa etik, ahlaki davranışların temelindeki genel ilke ve yasaları araştıran "epistemoloji" temelli bir felsefedir. Buna göre, ahlak felsefesi davranışların ahlaki özünü ve yapısını incelerken, etik, davranışların arkasındaki ilke ve temelleri bilgi açısından araştırır.

Ahlak felsefesine göre iyi; ahlakça değerli olan,olumlu olandır. Kötü ise, iyinin karşıtıdır. Yine bu felsefi disipline göre özgürlük; hiçbir dış etki olmadan insanın kendi aklı ve iradesi ile, yapacağı eylemleri seçmesidir. Ahlaki eylem ise, ahlak yasasına uygun olarak yapılan eylemdir. Bütün bu tanımlamaları yaptıktan sonra, şimdi asıl soruya geçebiliriz. Bu soru, ahlak felsefesinin temel sorularından birisidir yalnızca. Yani, insan ahlaki eylemde bulunurken özgür müdür? 

Ben, burada bu zor sorunun cevabını derinlemesine irdelemeyeceğim. Çünkü bu düşünür ve filozofların işi. Amacım, bu soru üzerinde birazcık düşünmenizi sağlayarak, ahlak kurallarıyla ilgili farkındalık yaratmak. Hani, kendimizden farklı birinin, farklı davranışlarını gördüğümüzde "ahlaksız" yaftasını kolayca yapıştırırız ya. İşte bunu yaparken neyi, ne için yaptığımızı bilerek mi yapıyoruz, yoksa toplum tarafından ezberletilen ilkeler doğrultusunda körü körüne mi yapıyoruz?

İnsanlık tarihi boyunca, düşünürler ve filozoflar bu sorunun cevabını bulmak için düşünmüşler, kafa yormuşlar ama sonuçta hem fikir olamamışlar." İnsan iradesi özgürdür(İndeterminizm), yani insan eylemlerini kendi özgür iradesiyle seçer" diyen düşünürlerin yanında," İnsan iradesi özgür değildir(Determinizm) diyenler de vardır. İnsan davranışları üzerinde toplumsal normlar belirleyicidir. Bu nedenle insan, davranışlarından sorumlu tutulamaz" diyenler de olmuştur. Kant ise, bu iki yaklaşımı özerklik(autonomi) kavramı ile uzlaştırmaya çalışır. Bu görüşe "otodeterminizm" denir. Buna göre, özgür olma veya olmama bir kişilik sorunudur. Kişiliği gelişmiş olanlar gelişmemiş olanlardan daha özgürdür. Kant' a göre, birey evrensel ahlak yasası denetiminde özgür karar verebilir. Ancak bu görüşü  kabul ettiğimizde de şu soruyu cevaplamamız gerekir: Kişi vicdanı karşısında evrensel bir ahlak yasası var mıdır? Tahmin edeceğiniz üzere, bu konuda da evrensel ahlak yasasının varlığını kabul eden düşünürler olduğu gibi, evrensel ahlak yasasının varlığını reddeden düşünürler de vardır. Sonuçta yine bir uzlaşma mevcut değildir.

Bütün bu açıklamalardan sonra, sizce, insan ahlaki eylemde bulunurken özgür müdür? Soru çok zor olduğundan atlayabilirsiniz ya da cevabı boş bırakabilirsiniz. :) Düşünürlerin, filozofların bile üzerinde uzlaşamadığı sorunun cevabını sizden beklemek haksızlık olmaz mı?

Haksızlığı gidermek için, Nietzsche'nin sözüyle sonlandırmak en iyisi:
"Ahlak size ne söylenirse söylensin doğru olanı, din ise doğru ne olursa olsun size söyleneni yapmaktır."

DESCARTES' İN KUŞKUCULUĞU

Felsefeyi mizah yoluyla anlatan, okunması zevkli, anlaşılması kolay, insanın mizah duygusunu geliştiren Thomas Cathcart & Daniel Klein' in " Platon Bir Gün kolunda Bir Ornitorenkle Bara Girer" kitabını okurken kimi zaman tebessüm ettiren, kimi zaman düşündüren yaratıcı fıkralarını çok beğendiğimi söylemeliyim. İşte! Sizin için seçtiğim o fıkralardan biri:

"Amerika' da her ceza mahkemesi hakimi jüri üyelerinden, savunmanın açıklamalarını neredeyse Descartes' inki kadar yüksek bir standartla sınamalarını ister. Böylece jüriden bir bakıma Descartes' in kesinlik arayışı sürecini yinelemelerini talep eder. Aslında jüri üyelerinin sorunu Descartes' inkiyle aynı değildir; hakim, sanığın suçluluğunun herhangi bir kuşkuya değil, akla yatkın kuşkuya açık olup olmadığını sorar. Ama bu düşük standart bile jürinin, Descartes' in uyguladığına benzer ve neredeyse aynı ölçüde köktenci bir zihinsel deneyim uygulamasını gerektirir.

Sanık, cinayet suçuyla yargılanmaktadır. Suçluluğunu gösteren ciddi kanıtlar bulunmasına karşın ortada ceset yoktur. Savunma avukatı, kapanış konuşmasında bir numara çekmeye karar verir.

' Baylar, bayanlar' der, ' sizlere bir sürprizim var: Bir dakika içinde, öldüğü düşünülen şahıs mahkeme salonuna gelecek.'

Sözlerini bitirir bitirmez salonun kapısına bakar. Şaşakalan jüri üyeleri de bakışlarını heyecanla kapıya çevirirler. Bir dakika geçer, hiçbir şey olmaz. Avukat sonunda, ' Aslında' der, ' öldüğü sanılan şahsın geleceğini ben uydurdum. Ama sonuçta hepiniz beklenti içinde kapıya baktınız. Bu da, bu davada birinin bir cinayete kurban gittiği konusunda akla yatkın ölçüde kuşku taşıdığınızı gösterir. Bu durumda 'suçsuz' kararı vermenizi talep ediyorum.'

Jüri karar için çekilir ve birkaç dakika sonra geri döner.

Sözcü ayağa kalkar ve kararı okur: 'Suçlu.'

Avukat ayağa fırlar ve bağırır: 'Ama nasıl olur? Kesinlikle kuşkunuz vardı... Hepinizin kapıya baktığını gördüm.'

Jüri sözcüsü sakindir. 'Evet, hepimiz baktık, ' der. ' Ama müvekkiliniz bakmadı.' "

Descartes, " Düşünüyorum öyleyse varım" cümlesini söylediğinde, dış dünyanın varlığından kuşkulanmakla başladığı deneyine, kendi varlığından kuşkulanmayı deneyerek ulaşmak istedi. "Fakat ne kadar kuşkulanırsa kuşkulansın, sürekli olarak bir kuşkucunun varolduğu gerçeğiyle yüz yüze geliyordu. Bu kuşkucu kendisinden başka kim olabilirdi ki? Kendi kuşkulanmasından kuşkulanamıyordu!" Hangimiz kendimizden kuşkulanabiliriz ki? Eğer kuşkulanabilseydik herhangi bir konuda bilgi sahibi olduğumuzda o konuyla ilgili her şeyi bildiğimizden kuşkumuzun kalmamasını nasıl açıklayabilirdik?