MONTAIGNE' İN BAHÇESİ
Baştan söyleyeyim; Montaigne adını görünce, derinlikli bir yazı okuyacağınızı düşünüyorsanız, yanılırsınız. Ben, yalnızca ondan cesaret alarak, kendime ilişkin duygu ve düşüncelerimi gözden geçirdiğimi, iç sesime kulak vermeyi öğrendiğimi belirtmek istiyorum. Beklentiniz yüksekse, bu yazıyı okumamanızı önerebilirim sadece...
Montaigne ile tanışmam eskiye dayansa da, onu, yazdıklarını daha iyi anlayıp kavrayabilmem için yeniden tanışmam gerekti kendisiyle. Aslında, o hep yanıbaşımda duruyor, kendisine merhaba dememi bekliyormuş meğer. Tabi ki, başucu kitaplarımdan biri olan Alain de Botton' un "Felsefenin Tesellisi" kitabından söz ediyorum sık sık başvurduğum. Düşkırıklığı mı yaşadım? İlacı; Seneca. Zorluklarla başa çıkma da mı zorlanıyorum? İlacı; Nietzsche. Kalbim mi kırıldı? İlacı; Schopenhauer. Yeterince paraya sahip olmadığımı mı düşünüyorum? İlacı; Epikuros. Anlayacağınız üzere "Aspirin" gibi bir kitap, her derde deva olan. En çok Schopenhauer' i okuduğumu söylesem, kırılan kalbimin tesellisi olduğunu, bana inanır mısınız? Birinin ya da birilerinin kalbini kırmaktan özellikle sakınmama rağmen, benim kalbim hep kırıldı. Öyleki, kırılan kalbimin acısını dindirebilmek için, Irvin D. Yalom' un "Schopenhauer Tedavisi" kitabını da okudum. Yararı oldu sanırım.
Seneca, Nietzsche, Schopenhauer, Epikuros' un, ruh halime uygun olan düşüncelerini okuyup, düşünme egzersizleri yaparken, söz konusu kitapta Montaigne' e ayrılan bölümü okuyup geçmiş olduğumun farkına vardım. Demek ki, kendimi yetersiz hissetmemişim hiç diye düşündüm. Çünkü Montaigne, kendini yetersiz hissedenlerin ilacıydı.
Montaigne' e hayran olmamın nedenlerinden biri," Denemeler" in her satırında Ben, Kendim diye konuşması ( hem bilincini hem de öz varlığını çekinmeden biz okurlarla paylaşması), diğeri ise kitaplara olan düşkünlüğüdür. Kitaplara o kadar düşkündü ki Bordeaux Parlamentosu' nda 13 yıl danışman olarak çalıştıktan sonra (1582-1585 yılları arasında Bordeaux Belediye Başkanlığı da yapmıştı) kendini kitaplara adamak için emekliye ayrıldı. Okumak hayatının tesellisiydi:
" Okumak beni çekildiğim bu inzivada avutuyor; hem aylaklığın ağırlığından hem de sohbetleriyle canımı sıkan misafirlerden kurtarıyor. Eğer çekilen acı, altından
kalkılamayacak kadar ağır değilse okumak acının açtığı yaraları da iyileştiriyor. Tatsız
düşüncelerden kurtulmak için tek yapmam gereken kitaplara başvurmak."
Bu aralar okumak benim hayatımın da tesellisi olunca kitaplığımın baş köşesinde bulunan "Denemeler" i indirdim ve okumaya başladım. Fransızca aslından derleyerek çeviren Sabahattin Eyüboğlu' nun çevirisi yalın ve akıcı. Üstelik muhtelif tarihlerde yazdığı dört önsözle, Montaigne' in düşüncelerini daha iyi anlamamıza ve kavramamıza yardımcı oluyor: Önsöz II de:
............. ............
" Montaigne hep kendini anlatıyordu; ama kendini anlatırken insan düşüncesini yeni bir
yola sokuyor, köhne inanışları, doğaya, akla aykırı alışkanlıkları, safsataları baltalıyor,
dünya sevgisine, müspet düşünüşe, gerçekçi edebiyata yol açıyordu. Bir insanda bü-
tün insanlığın meseleleri bulunduğuna inandığı için kendini anlatırken, yalnız kendini
düşünmüş olmuyordu.Kendini değil de başkalarını anlatmış olsaydı, Denemeler' de
yine aynı düşünceler, aynı duygular olacaktı. Onun zamanında kendini, insanlığı ve
doğayı keşfe çıkmak, cüret, iman ve çaba isteyen bir işti."
.......................
" Denemeler' de hiçbir şüphenin, kararsızlığın izini taşımayan, her biri bir sistemin temeli olacak kadar sağlam, kendinden emin hükümler çoktur. Ruhla bedenin ayrılmazlığı, hayatın sürekli bir değişme olduğu, tabiatın aşmakla değil ona uymakla yenilebileceği gibi.
..........................
Denemeler' in her satırında Montaigne babacan bir eda ile hep SERBEST DÜŞÜN, RAHAT SÖYLE der gibidir."( Önsöz III)
............................
Sabahattin Eyüboğlu' nun deyimiyle;" Montaigne' in bahçesinden her geçişte insan çok değişik demetler yapabilir." Montaigne şehir hayatından kaçmış, Denemeler' i keyfi için yazmıştır. Keyifle yapılan her iş gibi Denemeler' de çok başarılı olmuş, Montaigne' in bahçesi dörtyüz yıldır bakım görmediği halde ilk günkü kadar yeşilliğini ve canlılığını korumuştur. Ben de sizlere, bu güzel bahçeden derlediğim küçük bir buketi vermek istiyorum. Buketteki çiçekleri tamamen kendime göre seçtim. O çiçekler ki "ben"i anlatıyor:
...........................
" Konumu (kendimi) hep aynı halde bulundurmak elimde değil. Tabii bir sarhoşlukla, salına serpile yürüyüp gidiyor. Onu belli bir noktada, canımın istediği bir andaki haliyle alıyorum. Duruşu değil, geçişi anlatıyorum: Fakat yaştan yaşa yahut halkın dediği gibi "yedi yıldan yedi yıla" geçişi değil, günden güne, dakikadan dakikaya geçişi. Hikayemi saati saatine yazmam gerekiyor. Az sonra değişebilirim. Yalnız halim değil, amacım da değişebilir. Benim yaptığım ,değişen ve birbirine benzemeyen olayları, kararsız ve bazen çelişmeli fikirleri yazıya dökmektir. Acaba benliğim mi değişiyor, yoksa aynı konuları ayrı şartlara ve ayrı bakımlara göre mi ele alıyorum? Her ne hal ise, kendi kendimden ayrıldığım oluyor.Fakat, Demades' in dediği gibi, doğrudan hiç ayrılmıyorum. Ruhum bir yerde durabilseydi, kendimi denemekle kalmaz, bir karara varırdım: Ruhum sürekli bir arayış ve oluş içinde.
Anlattığım hayat basit ve gösterişsiz; zararı yok. Bütün ahlak felsefesi alelade ve kendi halinde bir hayata da girebilir, daha zengin, gösterişli bir hayata da: Her insanda, insanlığın bütün halleri vardır." ( KİTAP III, BÖLÜM II )
Yazım oldukça uzadı, ama Montaigne bir sayfada nasıl anlatılabilir ki? Montaigne' in yaşam öyküsünü okurken, bilmenizi isterim ki, Montaigne - La Boetie dostluğuna ve arkadaşlığına çok imrendim, birazda kıskandım galiba. İnsanların çoğu Montaigne' de düşkırıklığına yol açmış, kendini onlardan sakınmak zorunda kalmıştı. Onun için La Boetie' nin dostluğu çok kıymetliydi. Yıllar sonra, Montaigne, La Boetie' ye olan sevgisinin neden kaynaklandığını şöyle dile getirmişti:
" Yalnızca o benim gerçek yüzümü görme ayrıcalığına sahipti."
Yani, bütün başka arkadaşları arasında bir tek La Boetie onu tam olarak anlıyor, Montaigne' in olduğu gibi davranabilmesini sağlıyor, dostuna kendisi gibi olma olanağı sunuyordu. La Boetie ölünce, Montaigne bir daha böyle bir dostluk kuramadı ama bunu telafi etmek için Denemeler' de, kendi gerçek yüzünü, bir tek La Boetie' nin tanıdığı gerçek kişiliğini ortaya koydu. Bu nedenle, Denemeler' i okuyan herkes Montaigne' in dostu sayılır ve La Boetie' nin sahip olduğu ayrıcalığa sahiptir diye düşünüyorum.
Az sayıda da olsa dostlarım oldu. Yeni dostluklar, arkadaşlıklar kurmak istedim. Ancak onlara, serbestçe düşündüklerimi, rahatça söyleme gafletinde bulundum. Diğer bir deyişle, onlara olduğum gibi göründüm. Sonuç ne mi oldu? Bilmiyorum; bunu zaman gösterecek...
Kaynaklar: 1-Alain de Botton - Felsefenin Tesellisi. 2- Montaigne - Denemeler (Fransızca aslından derleyerek çeviren: Sabahattin Eyüboğlu)
Not: Montaigne' in kütüphanesinin tavanını bölen kalaslara yazdırdığı 57 alıntıdan seçtiklerim bir sonraki yazımın konusu olacak.
Seneca, Nietzsche, Schopenhauer, Epikuros' un, ruh halime uygun olan düşüncelerini okuyup, düşünme egzersizleri yaparken, söz konusu kitapta Montaigne' e ayrılan bölümü okuyup geçmiş olduğumun farkına vardım. Demek ki, kendimi yetersiz hissetmemişim hiç diye düşündüm. Çünkü Montaigne, kendini yetersiz hissedenlerin ilacıydı.
Montaigne' e hayran olmamın nedenlerinden biri," Denemeler" in her satırında Ben, Kendim diye konuşması ( hem bilincini hem de öz varlığını çekinmeden biz okurlarla paylaşması), diğeri ise kitaplara olan düşkünlüğüdür. Kitaplara o kadar düşkündü ki Bordeaux Parlamentosu' nda 13 yıl danışman olarak çalıştıktan sonra (1582-1585 yılları arasında Bordeaux Belediye Başkanlığı da yapmıştı) kendini kitaplara adamak için emekliye ayrıldı. Okumak hayatının tesellisiydi:
" Okumak beni çekildiğim bu inzivada avutuyor; hem aylaklığın ağırlığından hem de sohbetleriyle canımı sıkan misafirlerden kurtarıyor. Eğer çekilen acı, altından
kalkılamayacak kadar ağır değilse okumak acının açtığı yaraları da iyileştiriyor. Tatsız
düşüncelerden kurtulmak için tek yapmam gereken kitaplara başvurmak."
Bu aralar okumak benim hayatımın da tesellisi olunca kitaplığımın baş köşesinde bulunan "Denemeler" i indirdim ve okumaya başladım. Fransızca aslından derleyerek çeviren Sabahattin Eyüboğlu' nun çevirisi yalın ve akıcı. Üstelik muhtelif tarihlerde yazdığı dört önsözle, Montaigne' in düşüncelerini daha iyi anlamamıza ve kavramamıza yardımcı oluyor: Önsöz II de:
............. ............
" Montaigne hep kendini anlatıyordu; ama kendini anlatırken insan düşüncesini yeni bir
yola sokuyor, köhne inanışları, doğaya, akla aykırı alışkanlıkları, safsataları baltalıyor,
dünya sevgisine, müspet düşünüşe, gerçekçi edebiyata yol açıyordu. Bir insanda bü-
tün insanlığın meseleleri bulunduğuna inandığı için kendini anlatırken, yalnız kendini
düşünmüş olmuyordu.Kendini değil de başkalarını anlatmış olsaydı, Denemeler' de
yine aynı düşünceler, aynı duygular olacaktı. Onun zamanında kendini, insanlığı ve
doğayı keşfe çıkmak, cüret, iman ve çaba isteyen bir işti."
.......................
" Denemeler' de hiçbir şüphenin, kararsızlığın izini taşımayan, her biri bir sistemin temeli olacak kadar sağlam, kendinden emin hükümler çoktur. Ruhla bedenin ayrılmazlığı, hayatın sürekli bir değişme olduğu, tabiatın aşmakla değil ona uymakla yenilebileceği gibi.
..........................
Denemeler' in her satırında Montaigne babacan bir eda ile hep SERBEST DÜŞÜN, RAHAT SÖYLE der gibidir."( Önsöz III)
............................
Sabahattin Eyüboğlu' nun deyimiyle;" Montaigne' in bahçesinden her geçişte insan çok değişik demetler yapabilir." Montaigne şehir hayatından kaçmış, Denemeler' i keyfi için yazmıştır. Keyifle yapılan her iş gibi Denemeler' de çok başarılı olmuş, Montaigne' in bahçesi dörtyüz yıldır bakım görmediği halde ilk günkü kadar yeşilliğini ve canlılığını korumuştur. Ben de sizlere, bu güzel bahçeden derlediğim küçük bir buketi vermek istiyorum. Buketteki çiçekleri tamamen kendime göre seçtim. O çiçekler ki "ben"i anlatıyor:
...........................
" Konumu (kendimi) hep aynı halde bulundurmak elimde değil. Tabii bir sarhoşlukla, salına serpile yürüyüp gidiyor. Onu belli bir noktada, canımın istediği bir andaki haliyle alıyorum. Duruşu değil, geçişi anlatıyorum: Fakat yaştan yaşa yahut halkın dediği gibi "yedi yıldan yedi yıla" geçişi değil, günden güne, dakikadan dakikaya geçişi. Hikayemi saati saatine yazmam gerekiyor. Az sonra değişebilirim. Yalnız halim değil, amacım da değişebilir. Benim yaptığım ,değişen ve birbirine benzemeyen olayları, kararsız ve bazen çelişmeli fikirleri yazıya dökmektir. Acaba benliğim mi değişiyor, yoksa aynı konuları ayrı şartlara ve ayrı bakımlara göre mi ele alıyorum? Her ne hal ise, kendi kendimden ayrıldığım oluyor.Fakat, Demades' in dediği gibi, doğrudan hiç ayrılmıyorum. Ruhum bir yerde durabilseydi, kendimi denemekle kalmaz, bir karara varırdım: Ruhum sürekli bir arayış ve oluş içinde.
Anlattığım hayat basit ve gösterişsiz; zararı yok. Bütün ahlak felsefesi alelade ve kendi halinde bir hayata da girebilir, daha zengin, gösterişli bir hayata da: Her insanda, insanlığın bütün halleri vardır." ( KİTAP III, BÖLÜM II )
Yazım oldukça uzadı, ama Montaigne bir sayfada nasıl anlatılabilir ki? Montaigne' in yaşam öyküsünü okurken, bilmenizi isterim ki, Montaigne - La Boetie dostluğuna ve arkadaşlığına çok imrendim, birazda kıskandım galiba. İnsanların çoğu Montaigne' de düşkırıklığına yol açmış, kendini onlardan sakınmak zorunda kalmıştı. Onun için La Boetie' nin dostluğu çok kıymetliydi. Yıllar sonra, Montaigne, La Boetie' ye olan sevgisinin neden kaynaklandığını şöyle dile getirmişti:
" Yalnızca o benim gerçek yüzümü görme ayrıcalığına sahipti."
Yani, bütün başka arkadaşları arasında bir tek La Boetie onu tam olarak anlıyor, Montaigne' in olduğu gibi davranabilmesini sağlıyor, dostuna kendisi gibi olma olanağı sunuyordu. La Boetie ölünce, Montaigne bir daha böyle bir dostluk kuramadı ama bunu telafi etmek için Denemeler' de, kendi gerçek yüzünü, bir tek La Boetie' nin tanıdığı gerçek kişiliğini ortaya koydu. Bu nedenle, Denemeler' i okuyan herkes Montaigne' in dostu sayılır ve La Boetie' nin sahip olduğu ayrıcalığa sahiptir diye düşünüyorum.
Az sayıda da olsa dostlarım oldu. Yeni dostluklar, arkadaşlıklar kurmak istedim. Ancak onlara, serbestçe düşündüklerimi, rahatça söyleme gafletinde bulundum. Diğer bir deyişle, onlara olduğum gibi göründüm. Sonuç ne mi oldu? Bilmiyorum; bunu zaman gösterecek...
Kaynaklar: 1-Alain de Botton - Felsefenin Tesellisi. 2- Montaigne - Denemeler (Fransızca aslından derleyerek çeviren: Sabahattin Eyüboğlu)
Not: Montaigne' in kütüphanesinin tavanını bölen kalaslara yazdırdığı 57 alıntıdan seçtiklerim bir sonraki yazımın konusu olacak.
Yine güzel bir yazı ve yine insan ruhunun hallerini ele almışsınız tebrik ederim. Hani şu "değişimi" niteligini gozardi ederek karaktersizlik olarak değerlendiren insanlar vardır ya etrafımızda onlar muhakkak okusun bu yazıyı... Aynı konuları ayrı şartlarla ve ayrı bakımlarla ele almak benligin degisimi degil ancak ve ancak kendini kesiftir. Ruhum bir yerde durabilseydi diyor Montaigne... Durmadığı surece, kesiflere ciktikca ve aynen kitabin adi gibi denedikçe insan ruhu bütünleşiyor ve işte o zaman kendini gerceklestirebiliyorsun çünkü denemis adım atmış ve sonuca varmış oluyorsun. Denemekten korkmayın, neyin hoşunuza gideceğini bilemezsiniz.
YanıtlaSilBu güzel yoruma ne diyebilirim ki? Teşekkür edebilirim sadece. Teşekkürler...
Sil