FREUD' UN LİSTESİ

Freud Ailesi (Freud' s Family)

Başlık birazcık Schindler' in Listesi (Schindler's List) filmini hatırlatıyor değil mi? Oskar Schindler, Nazilerin zulmünden kaçan tanımadığı Polonya yahudilerine ülkeden kaçış için yardım ederken, Freud' un  kaçış listesinde  kurtarılacak yirmi kişinin arasında köpeği Jo-Fi' nin adı vardır ama dört kız kardeşinin adı yoktur. Neden mi bahsediyorum? Makedon yazar Goce Smilevski' nin yazdığı ve Avrupa Birliği Edebiyat Ödülü' nü kazandığı romanı "Freud' un Kız Kardeşi" nden. Arka kapak yazısında;  "Bu kitap, dünyaca ünlü psikanalist Sigmund Freud' un ve onun dört kız kardeşinin gerçekte de yaşanmış sarsıcı öykülerini anlatmaktadır." diye yazsa da kitabı okurken, anlatılanların hangisinin gerçek, hangisinin kurgu olduğu konusunda ikilem yaşadığımı söyleyebilirim. Roman anlatıcısı Freud' un çok sevdiği ve sırdaşı olan en küçük kardeşi Adolfina' dır. Yani roman Adolfina' nın anıları üstüne kurgulanmış. Bu nedenle anı-roman demek daha doğru olur sanırım.

Viyana 1938. Sigmund Freud 82 yaşında ve hastadır. Viyana' ya girmek üzere olan Naziler' in zulmünden Freud' u kurtarmak isteyen dostları kendisini Londra' ya götürmek için Viyana' dan çıkış vizesi ayarlarlar ve kendisiyle birlikte gelecek olanların listesini hazırlamasını söylerler. Berggasse 19 numaralı evde Londra' ya gidiş için toparlanma hazırlıkları sürmektedir. 6 Mayıs Freud' un doğum günüdür ve Adolfina, kız kardeşi Paulina ile birlikte aldıkları hediyeyi vermek üzere Freud' un evine giderler. Ve orada Freud ile birlikte Londra'ya gideceklerin listesini okurlar. Listede kardeşleri Sigmund, karısı, çocukları ve çocukların aileleri, Sigmund' un karısının kız kardeşi, evdeki yardımcılarının ikisi, kardeşimin özel doktoru ve doktorun ailesi vardı. Ve listenin en sonunda da şu isim vardı: Jo-Fi. (köpeği)

Sigmund Freud ve beraberinde götüreceği kişiler Viyana' dan ayrılıp Londra' ya giderler. Freud' un kız kardeşleri Paulina, Marie, Rosa ve Adolfina' yı ise kollarında Davut yıldızı taşımak zorunda oldukları bir hayat ve toplama kampları beklemektedir. Anna şanslıdır, evlenip Amerika' ya yerleşir çünkü.

Yazar kitapta Freud' un dört kız kardeşini neden birlikte götürmediğini açıklamıyor. Bunu bilerek mi yaptığı, yoksa okuyucunun satır aralarından kendisinin  çıkarmasını mı  beklediği konusu da  pek anlaşılmıyor. Benim  satır aralarından çıkardığım ise  şu oldu:

Adolfina' ya göre, kardeşi Freud, çocukluğundan beri Alman ruhundan etkileniyordu. O zamanlarda bile kendi kız kardeşlerini o aşka yönlendirirdi. İnsan düşüncelerini en bütün ve güzel şekilde ifade etmenin, bir tek Alman diliyle mümkün olduğuna bizleri ikna etmeye çalışırdı, diyor ve ekliyor: " Alman sanatına olan aşkını hepimize aktardı; Avusturya topraklarında yaşayan birer Yahudi olmamıza rağmen, Alman kültürüne ait olduğumuz için gurur duymayı öğretmeye çalışıyordu. Ve şimdi Alman ruhunun dağılmasını ve bu ruhun en önemli meyvelerinin bizzat Almanlar tarafından ezilmesini yıllarca izledikten sonra, içinden sürekli tekrarlıyor, kendini bu çılgınlığın kısa süreceğine, Alman ruhunun tekrar canlanacağına inandırmaya çabalıyordu."

Yani Freud, hayran olduğu Alman ruhunun tüm bu mezalimleri yaptığına, yapacağına inanmak istemediğinden kız kardeşlerini birlikte götürmüyor, diye düşünüyorum. Ya da onların çok yaşlı olduklarını düşünüyor(kitabın bir sayfasında bu vurgu yapılmış), kendi yaşına bakmadan!

Kitabın yazarına sorulan;Freud' un kız kardeşleri Rosa, Marie, Adolfina ve Paulina' nın adlarını  listeye yazmayı niçin reddetmişti? sorusuna;

"Freud' un böyle bir karar almasının sebepleri bilinmiyor, ben ancak tahmin yürütebilirdim." diyor kitabın yazarı. Hor görme, umursamazlık, onun gibi bir dehanın egosu. Nazi tehdidini idrak etmeme olabilir mi? Kendisi sürgünü tercih ederken Freud, kız kardeşlerinin Viyana' da kalmasının riskli olmayacağına inanıyor. Sadece en büyük kız kardeş Anna evlenip ABD' de yaşadığı için kamplara gönderilmekten kurtuluyor. (salom.com.tr/haber)

Hikayeye Gustav Klimt ve kız kardeşi Klara Klimt ile Otta Kafka' nın da dahil olmasıyla kadının toplum içindeki yeri sorgulanıyor. Hatta diyebilirim ki, Klara Klimt' in kendisine yapılan tüm baskılara, günlerce komada kalacak kadar dövülmesine rağmen, iyileşir iyileşmez kadın hakları için yaptığı mücadeleyle, adı unutulmuş bir kahraman olarak Adolfina' nın önüne geçiyor.

Aklının ermeye başlamasından itibaren annesinden duyduğu; "Seni doğurmasaydım daha iyiydi!" sözüyle annesi tarafından sürekli aşağılanan ve anne-kız yakınlığı kuramayan Adolfina, kendisinden altı yaş büyük olan Freud' la yakınlaşır ve onunla dertleşir, onun görev yaptığı Viyana Hastanesi' nde birlikte hastaları dolaşırlar. Adolfina' nın  çocukluk ve ilk gençlik yıllarında en yakınında hep Freud vardır ve dahinin sırdaşıdır da. Ta ki, Freud' un rüya bakışlı dediği Martha' ya aşık olmasına dek sürer bu yakınlık. Sonra, Freud' un evlenmesi, babasının çalışamayacak kadar ihtiyarlaması ve hastalanması nedeniyle dükkanını kapatmasının ardından, mali krize giren aileye yardım etmek için  üç kız kardeşin Paris' e giderek çocuk bakıcılığı yapmaları, annesinin Adolfina' yı Paris' e göndermeyip babasına bakması için evde tutması ve Nazilerin Viyana' ya girmesiyle başlayan toplama kampı günleri anlatılır romanda.

Kitabı bitirdiğimde kafamda şu sorular vardı, cevap bekleyen:

Kan bağıyla birbirlerine bağlı olan kardeşler, bir yabancının (gelin - damat) aileye girmesiyle birbirlerinden neden  uzaklaşırlar? Uzaklaştıran bu yabancılar mıdır, yoksa kendi hayatlarını kurmak isteyenler için kuracakları ailelerin öncelikli mi olmasıdır? Kardeş dediğin zor zamanlarda yanında olması gerekirken neden yanında olmaz?  Mutsuz, yüzü gülmeyen ve çocukları arasında ayrım yapan bir anne nasıl bir annedir? Güçsüz bir baba kız çocukları üstünde nasıl bir etki bırakır? Bu etki onların ileriki  yaşamlarını  etkiler mi ? Bir İnsan ( hele bu insan Freud' sa) köpeğini neden kardeşlerinden daha çok kendisine yakın hisseder? Köpeğin kendisine bağlılığından , sadakatinden  dolayı mı? Yoksa sevgisinden mi? İdeallerin karşısında insan hayatının önemi nedir? Ya da önemi var mıdır?

Photo: Freud Ailesi, en.wikipedia.org' dan alınmıştır.