MARY STUART ; ÇOCUK GELİN, İSKOÇYA VE FRANSA KRALİÇESİ

François Clouet'nin Portresi, Mary Stuart / İskoçya Kraliçesi (en.wikipedia.org)

Stefan Zweig, ünlü İskoçya Kraliçesi Mary Stuart'ın biyografisinde şöyle der: "Dünya tarihinde belki de başka hiçbir kadın edebiyata bu kadar çok konu olmamış, dramlarda, romanlarda, biyografilerde ve tartışmalarda böylesine çok işlenmemiştir."

Kraliçe Mary Stuart'ın kısa yaşamı entrikalarla, ittifaklarla ve politik hesaplarla geçmiş, evliliklerini bu hesaplara göre yapmış ama yine de ihanetlerden kurtulamamış. Ancak, başına her ne gelirse gelsin, doğduğu andan itibaren kraliçe olduğunu unutmamış, celladın baltası boynuna ininceye dek de hep kraliçe gibi mağrur ve dik duruşunu sergilemiş.

Yaşamı

1542 yılında İskoçya Kralı V.James ölür ve yeni doğan kızı Mary, henüz 6 günlükken İskoçya kraliçesi olur. İngiltere kralı VIII. Henry, henüz reşit olmamış oğlu ve varisi Edward  için bu çok değerli kızı gelin almaya karar verir. Evlilik gerçekleşirse, Stuart'ların ve Tudor' ların müşterek varisleri, aynı zamanda İngiltere, İskoçya ve İrlanda kralı olacak ve birleşik bir Büyük Britanya, dünyaya hakim olma mücadelesine girebilecektir. Ancak evdeki hesap, çarşıdakine uymaz. Bebek kraliçenin annesi bir Fransız prensesiydi ve Katolik olarak yetiştirilmişti. Bir Guise olarak, çocuğunu bu sapkın kafirlere bırakmak istemedi. Mary Stuart altı yaşına girince, Katolik Fransa ile annesinin yaptığı gizli anlaşma gereği Fransa tahtının varisiyle evlenmek üzere küçük Mary, Fransa'ya gönderilir. Deyim yerindeyse Mary Stuart, İngiltere Kralı VIII. Henry'den  kaçırılır.

Fransa sarayında Fransız kültürü ile yetişen Küçük Mary, 15 yaşına girdiğinde,  henüz 14 yaşında olan çelimsiz ve hastalıklı Fransa Kralı'nın veliahtı François'le  Notre Dame Kilisesi'nde  görkemli bir düğünle evlenir. Tarih 24 Nisan 1558'i göstermektedir.  Aynı yıl, yani Fransa veliahtının karısı olduğu 1558'de, İngiltere Kraliçesi Mary ölmüş ve hemen arkasından üvey kardeşi Elisabeth (VIII. Henry'nin  Anne Boleyn'den olan kızı) tahta çıkmıştı. 

Fransa Kralı II.Henry, 10 Temmuz 1559 yılında ölünce yerine oğlu veliaht II. François geçti ve Mary Stuart henüz 17 yaşındayken Fransa Kraliçesi oldu. Armasında İskoçya ve Fransa Kraliçesi sembollerini birlikte taşıyordu artık. 

Ancak Mary'nin bu rüyası kısa sürdü. Bir yıl sonra 6 Aralık 1560'da zaten hasta olan Fransa Krali II. François öldü. Mary Stuart artık Fransa Kraliçesi değildi; şimdi doğduğu andan öldüğü ana kadar sahip olduğu tek bir unvanı vardı: İskoçya kraliçesi.

Kocasının ölümünden sonra geleneklere uygun olarak 40 gün yas tutan Mary Stuart, kraliçesi olduğu ülkesine dönmeye karar verdi. 13 yıllık ayrılıktan sonra, İskoçya'ya bir yabancı gibi döndü. İskoçya'yı kral naibi olarak üvey kardeşi Moray Kontu James Stuart yönetiyordu. Sonraki yıllarda, en büyük ihaneti üvey kardeşinden görecekti kraliçe.

Mary Stuart, İskoçya'ya döndükten sonra, VIII.Henry'nin ablasının torunu (Yani İngiltere kraliçesi I.Elisabeth'in halasının kızının kızı) olması nedeniyle İngiltere tahtı üstünde hak talebinde bulundu. Kitabın yazarı Zweig'e göre; "İngiltere ile İskoçya, Elisabeth ile Mary Stuart arasındaki kişisel mücadele, aynı zamanda - bu mücadele işte bunun için önem kazanıyor- İngiltere ile İspanya, Reform ile Karşıreform arasındaki mücadeleye de son şeklini verecekti."

Kral eşi bir dul olarak genç kraliçenin İskoçya'da yaşadığı ilk üç yıl oldukça sakin ve olaysız geçti. Ne var ki 15 yaşındayken Fransa kralının oğluyla evlendirilen, Louvre Sarayı'nda milyonların kraliçesi olarak büyük bir ihtişamla karşılanan Mary Stuart, kendi ülkesinin kraliçesi olarak iki düzine kadar asi ve yarı köylü (o yıllarda İskoçya, Fransa'dan yüz yıl gerideydi) kont ve baronlara hükümdarlık etmek, iki yüz bin koyun çobanının ve balıkçının kraliçesi olarak asla yetinmeyecekti. Ve bu hırsı kendi sonunu hazırlayacaktı.

O dönemde dünyada en çok politik evlilik teklifi alan iki kadın vardı: Bunlar İngiltere kraliçesi Elisabeth ve İskoçya kraliçesi Mary Stuart'tı. Mary Stuart, gönlünü kaptırdığı ve aşık olduğu genç Darnley'le 1565 yılında ikinci evliliğini yaptı. Kocası Darnley taç giyerek kral oldu. Düğünden bir gece sonra Moray kontu ve Mary Stuart'ın üvey kardeşi James Stuart'ın başını çektiği İskoç lordları ayaklandı. Fakat Mary Stuart'ın kararlı tutumuyla isyan bastırıldı ve Moray kontu İngiltere'ye kaçarak canını zor kurtardı. Büyük bir zafer kazanılmıştı ve Mary Syuart İskoçya'da kocası kral ile birlikte tek hakimdi artık.

Mary Stuart geleceğini sağlama almak için (Kraliçe Elisabeth, tahtını isteyen ve bunda kararlı olan İskoçya kraliçesine karşı İskoç kont ve baronları parayla satın alarak durmadan isyana teşvik ediyordu çünkü), ikinci bir güvenilir desteğe sahip oldu. Artık sadece siyasi gücü değil, aynı zamanda askeri gücü de emin ellerdeydi. Kraliçenin güvendiği ve büyük amiral olarak atadığı bu adam Lord Bothwell'di. Bu atamadan sonra henüz 23 yaşında olan Mary Stuart, ülkeyi herkese karşı yalnız başına yönetmeye cesaret edebilirdi.

Bu cesareti sonradan başına iş açacaktı. Kraliçenin Lord Bothwell'le yakın ilişkisi dedikodulara yol açacak, karnındaki bebeğin kraldan değil, Lord'dan olduğu gerekçesiyle yeni bir isyan ateşi körüklenecekti. Üstelik, bu isyanın başını çekmesi için Kral Darnley'i ikna eden komplocular amaçlarına ulaşacaklardı. Oysa kendi uydurdukları yalana kendileri de inanmıyorlardı. Çünkü evlilik dışı ilan ettikleri bu çocuğu iki yıl sonra resmen VI. James olarak kral ilan edeceklerdi.

Her güçlü parmağın baskısıyla kolayca şeklini değiştiren kocası için Mary Stuart, "heart of wax" (balmumu kalpli) deyimini kullanacaktı. Bebeğin kendisinden olduğuna kocasını ikna eden kraliçe, Darnley'i tekrar kendi yanına çekerek, isyan eden asilerin elinden birlikte kaçarak kurtuldular. Mary Stuart'ın tek amacı vardı; karnındaki bebeği sağ salim doğurmak. Çünkü kocası gibi sefil bir kukla kralın karısı olarak değil, ancak gerçek bir kralın annesi olarak her türlü tehlikeden uzak kalabilirdi.

Kraliçe Mary, 9 Haziran 1566'da İskoçya'nın kralı olacak bir erkek çocuk doğurdu. Bebeğin adını James koydular. Kocası kraldan iyice soğuyan ve ona tahammül edemeyen kraliçe Mary Stuart, boşanmayı düşünüyordu ama danışmanları boşandığı takdirde, çocuğunun piç sayılacağını ve hakkı olan tahta çıkamayacağını söyleyerek kraliçeyi boşanma kararından vazgeçirdiler.

Ancak, dedikodulara neden olan büyük amiral olarak atadığı Bothwell'le olan tutkulu aşkı devam ediyordu kraliçenin. Zweig, bu konuda şöyle diyor: "Mary Stuart'ın Bothwell'e olan tutkusu, tarihin en dikkate değer tutkularından biridir ve Antikçağ'ın dillere destan o büyük aşk tutkuları bile, vahşilik ve şiddet bakımından kraliçenin bu tutkusunu geçemezler." İşte kraliçenin bu tutkusu onu mahvedecektir.

Kraliçenin kendisine olan tutkusunu bilen Bothwell, bir gece kraliçeye tecavüz eder. Bothwell'in bu ani saldırısı karşısında kadınlık gururu kırılan kraliçe önce bu şehvet düşkünü kalpsiz adamdan ölesiye nefret eder. Ama sonra kendi tutkusuna yenik düşer ve adeta onun kölesiymiş gibi davranmaya başlar; Bothwell ne derse onu yapar, istese de istemese de. 

Uyanık Bothwell'in tek istediği ağına düşürdüğü kraliçeyle evlenmekti ama kraliçe evliydi. Bu konuya bir çözüm bulmak için Craigmillar sarayında bir toplantı yapıldı. Bu toplantıda Bothwell'de hazır bulundu. Üstü kapalı olarak Kral Darnley'in yazgısının belirleneceği toplantıda, kraliçenin huzurunda önce meşru yöntemden, yani boşanmaktan söz etmişlerdi. Ama Mary Stuart bu boşanmanın hem yasalara uygun olmasını hem de oğlu için emsal teşkil etmeyecek bir karar olması gerektiğini şart koşmuştu.

Toplantıdan sonra, birkaç lordun kralın öldürülmesine ses çıkarmayacağını anlayan Bothwell, cinayetin nerede ve nasıl işleneceğini düşünmeye başlar. Kralı öldürmeye kararlıdır. Bunun için de kraliçenin yardımına ihtiyacı vardır. Çünkü kral Glasgow'da babasının sarayında ağır hastadır. Glasgow'a giden kraliçe, kendi sarayında daha iyi bakacağını söyleyerek kocasını ikna eder. Edinburg'a gitmek üzere yola çıkarlar. Kral çok hastadır ve ateşi yüksektir. Çiçek hastalığına yakalanmıştır. "Glasgow'a gidip hasta kocasını yanında getirerek onu kanlı bir suikastın ortasına atması, kraliçenin bütün yaşamının en çok tartışılan hareketidir" diye düşüncesini belirtir Zweig.

Edinburg'a varmadan önce ıssız bir yerde bulunan ve neredeyse korumasız bir evde mola verirler. Bothwell bulmuştur bu evi. Gerekçe hazırdır; hastalığın saray halkına bulaşmaması için iyileşene kadar burada kalacaklardır. Ertesi günü kraliçenin iki sadık hizmetçisinin evleneceği ve büyük bir şenlik düzenleneceği duyuruldu ve Mary Stuart, Edinburg'a gitmek üzere kocasıyla vedalaşıp bu köhne evden ayrıldı. 

Aynı günün gecesi hasta kralın kaldığı ev hizmetlilerle birlikte havaya uçuruldu. O sırada kuşkuları üstüne çekmemek için Bothwell, Edinburg'daki sarayda bulunmaktaydı. Uykusundan uyandırılan Mary Stuart'a, İskoçya Kralı Henry'nin meçhul kişiler tarafından anlaşılmaz bir şekilde öldürüldüğü bildirildi.

Aslında kral katiller tarafından yatağında öldürülmüştü. Bunu gizlemek, örtbas etmek için tüm ev havaya uçurulmuştu. Cinayet yerinde hiçbir adli inceleme yapılmamış, hiçbir tutanak düzenlenmemiş, hiçbir açıklayıcı rapor resmi duyuru olarak yayımlanmamıştı. Koskoca kralın öldürülmesi küçük ve sevimsiz bir olay olarak telakki edilmişti. Ve İskoçya Kralı Darnley, sıradan bir İskoç gibi sessiz sedasız gömüldü.

Artık Bothwell'in kraliçeyle evlenip kral olabilmesi için önündeki en büyük engel ortadan kalkmıştı. Kraliçe Mary Stuart, kocasının öldürülmesinden sonra önüne geçilemez bir güç kazanan Bothwell'le korkudan ve güvenliği için evlendi. Zweig'in yorumuna göre, 30 yaşına varmadan üç kez evlenen ve bir veliaht doğuran Mary Sutuart, hiç evlenmemiş olan İngiltere Kraliçesi'nin kıskançlık oklarına hedef oldu. Oysa İskoçya kraliçesi evlenir evlenmez gerçek yüzünü gördüğü kocası Bothwell'le hiç mutlu değildi. Bütün şehir halkı bu cani çifte nefretle bakıyordu. Kraliçenin verdiği hiçbir emir yerine getirilmiyordu; Lordları sarayına çağırıyor ama hiç kimse gelmiyordu.

Kraliçe ve Bothwell'in balayı günleri ancak üç hafta sürdü. Halkın ve Lordların davranışlarından yakında bir isyan olacağını tahmin eden Bothwell Edinburg'dan kaçtı ve asker toplamaya başladı. Kraliçe de paralı askerler topladı. Kısa zaman içinde çıkan ayaklanmada Bothwell yenildi ve kaçtı. Kraliçe Mary Stuart ise ulaşımı zor küçük bir adaya sürgüne gönderildi. 

Kraliçe Mary Stuart, soyluların, halkın ve din adamlarının isteklerine karşı gelerek herkesin İskoçya Kralı'nın katili olarak bildiği bir adamla, üstelik evli bir adamla evlenmiş, kanun ve ahlak kurallarını hiçe saymıştı. Tüm bunlar sürgüne gönderilme nedenlerinden birkaçıydı. Eğer kraliçe kocası Bothwell'den ayrılmaya ya da oğlu lehine tahttan vazgeçmeye ikna olursa, belki bir anlaşma zemini oluşturulabilirdi. Lordların teklifini kabul etti ve oğlunun tahta çıkmasının önünü açan belgeyi imzaladı. Küçük krala birkaç gün sonra taç giydirildi ve İskoçya tahtına İskoçya Kralı VI. James olarak oturdu.

Kanun dışı ilan edilen Bothwell, Lordlar tarafından her yerden kovulmuş, başını getirene bin İskoç altını ödül konulmuştu. İskoçya ve İngiltere'de barınamayacağını anlayan Bothwell küçük bir tekneyle Danimarka'ya kaçtı. Kıyafet değiştirmesine rağmen tanındı ve hapishaneye atıldı. Hapiste delirerek öldü.

Çevresi derin sularla kaplı sürgünde olduğu adadan kaçmayı planlayan Mary Stuart, kendisine hayran olan ve sarayda gözcülük yapan bir delikanlının yardımıyla bu adadan kaçmayı başarır. Maksadı; yeni bir ordu toplayarak savaşmak, hakkı olan İskoçya tahtını ele geçirmekti. Ama bunu başaramayacaktı.

Adadaki tutukluluk günlerinde kendisine "İngiltere kraliçesine gerçek bir dostu olarak her zaman güvenebileceği, kraliçe olarak kendisini yeniden tahta çıkarmayı vaat eden" Elisabeth'e güvenerek İngiltere topraklarına ayak bastı. Kraliçe Mary, henüz farkında değildi ama asıl esareti bundan sonra başlayacaktı.

Aslında Mary Stuart İngiltere'ye kraliyet tahtı üzerinde hak iddia etmek için değil, bu ülkede sessiz sakin yaşaması ya da Elisabeth bunu uygun görmezse, Fransa'ya gitmesine izin vermesi gibi mütevazı bir istekle gelmişti. Kraliçe Elisabeth'in Mary'yi esir almak için hiçbir haklı gerekçesi yoktu ve bunu biliyordu. O halde esir almak ve suçlu kılmak için bir suç oluşturulmalıydı. Bunun için sağ kolu ve hükümetin başı  Cecil'i görevlendirdi.

Elisabeth (Zweg, ikiyüzlü kadın diyor) Kraliçe Mary'ye kardeşçe mektuplar yazarken ve onun güvenini kazanırken, arkasından kuyusunu kazıyordu. İki kraliçe yaşamları süresince asla yüz yüze gelmediler, iletişimleri ya mektuplarla ya da görevlendirdikleri kişiler aracılığı ile sağlandı. Elisabeth'in Mary'ye yazdığı mektuplar kitapta yer almakta.

Mary Stuart, tutukluluğunun ilk gününden son gününe kadar sürekli komplo kurmuş ve siyaset oyunları oynamıştı, kapatıldığı her sarayda kaldığı oda gizli bir siyasi büroya dönüşüyordu. Gizli olduğunu sandığı bu çalışmaları çevresindeki Elisabeth'in casusları tarafından kısa zamanda Londra'ya ulaştırılıyordu. Böyle böyle 15 yıl geçti.

Mary Stuart 40 yaşına basmıştı; hala tutukluydu, hala özgür değildi. Artık bu duruma bir son vermek gerektiğini düşünüyordu. Kendisinin yardımına geleceğini düşündüğü İspanya ve Fransa'dan vaat edilen yardım gelmeyince Mary Stuart, bakışlarını büyük kurtarıcıya, İsa Mesih'e çevirmişti.

Elisabeth sürdürdüğü politikasıyla başarı üstüne başarı kazanıyordu. Fransa ile barışmıştı, İspanya ise kendisiyle savaşı göze alamıyordu, ülke içindeki bütün hoşnutsuzlukların üstesinden gelmişti. Ülkesinde artık tek bir düşman ama çok tehlikeli bir düşman yaşıyordu; Mary Stuart. Elisabeth can düşmanı bu kadını saf dışı bıraktıktan sonra gerçek bir zafer kazanmış olacaktı.

Hükümetin başı Cecil ve yardımcıları Mary Stuart'ın kesinlikle ortadan kaldırılması gerektiğine inanıyorlardı. Elisabeth'e suikast düzenlemekle suçlayacakları bir komplo kurdular Mary Stuart'a. Mary Stuart'ın da suikastı hazırlayanlarla işbirliği içinde olduğunun açıkça kanıtlanması gerekiyordu. Alavere dalavere ile bunu başardılar. İngiliz devlet polisi bu başarıda büyük pay sahibi oldu. 

Elisabeth amacına ulaşmıştı. Mary Stuart tuzağa düşmüştü, suikast için onayını bildirmiş ve kendi kendisini suçlu sandalyesine oturtmuştu. Bundan sonrası mahkemenin vereceği karara bağlıydı. Mahkeme Mary Stuart'ı suçlu buldu ve idamına karar verdi. Mahkeme sürerken İskoçya tahtında oturan oğlu VI. James, annesinin yargılanmaması için bir şey yapmak zorunda hissetti kendisini. Annesine düşman olarak yetiştirilen VI.James, kamuoyu baskısına maruz kalmak istemediği  ve görünüşte bir şeyler yaptığının anlaşılması için mecliste yağıp gürlerken arka planda  özel temsilcisini gizli olarak İngiltere Kraliçesi Elisabeth'e gönderdi. Elisabeth'in James'i kendisinden sonra İngiltere tahtının varisi olduğunun resmen kabul etmesi halinde, sessiz kalacağının garantisini verdi. James'in bu talebi annesinin hayatından daha önemliydi. Elisabeth bu talebi kabul etti. Ve kendisinin çocuksuz olarak ölümünden sonra, İngiltere tahtı İskoç Stuartlara geçti.

Elisabeth için sorun çözülmüştü. Artık biliyordu ki, Mary Stuat'ın idam edilmesinden sonra ne Fransa ne İspanya, ne de İskoçya, hiç kimse ona engel olamayacaktı. Eğer Mary Stuart, İngiltere Kraliçesi Elisabeth'ten bir af dileseydi Elisabeth belki kazandığı bu zaferle yetinecekti. Ama öyle olmadı. Mary Stuart ondan af dilemektense ölümü yeğledi. Çünkü yaptığı tüm hatalarını ancak kahramanca ve tirajik bir ölümle, onurlu bir ölümle dünyaya affettirebileceğini biliyordu.

Celladın kütüğüne başı dik olarak en güzel elbisesi üzerinde yürüdü, duasını etti ve başını kütüğe kendisi koydu. Celladın baltası ilk indiğinde boynunu sıyırdı. Baltanın ikinci inişinde başı gövdesinden ayrıldı. Tarih 8 Şubat 1587'yi gösteriyordu.  

Mary Stuart'ın İdam Edilmesinden Sonra

-Oğlu, Elisabeth ile yaptığı ittifakın bozulacağını düşünerek tek bir kelime dahi söz etmedi. Artık annesinin ölüm kararını veren kadın ve oğul arasında yalnızca barış ve işbirliği hüküm sürecekti.

-Fransa, İskoçya Kraliçesinin son arzusunun, yani Fransa'da toprağa verilme istediğinin saygısızca reddedilmesine tepki göstermedi.

-Yalnızca İspanya Kralı Yavaş Felipe ordusunu topladı, donanmasını hazırladı ama yalnız kaldı. Ancak Felipe'nin donanması savaşa başlamadan çıkan fırtınada parçalandı. Şans Elisabeth'e yardım etmişti. Böylece İngiltere, Mary Stuart'ın ölümüyle yüz yüze kaldığı en büyük tehlikeyi savuşturmuş oldu. 

-İngiltere için savunma dönemi bitmişti. İngiliz donanması artık tüm ihtişamıyla okyanusları aşıp bütün kıtalara ulaşacak ve onları bu büyük imparatorluğun içinde toplayacaktı.

-İngiltere tahtına I.James adıyla oturan Mary Stuart'ın oğlu artık hem İskoçya hem de İngiltere kralıydı ve annesinin cesedini bir lanetli gibi yalnız yattığı Peterborough Mezarlığı'ndan aldırıp, Londra'daki Westminster Kraliyet Mezarlığı'na naklettirdi. Mary Stuart'ın taştan heykeli dikildi. Bunun hemen yakınına da Elisabeth'in taştan heykeli dikilmişti. Yaşarken birbirine düşman bu iki kadın aynı mezarlıkta yan yana yatıyorlardı artık.

-"Taç giymiş bir başın idam edilmesi, yüzlerce yıl sonra dünyadaki bütün kral ve hükümdarlara örnek olmuş, üzerlerinde uyarıcı bir etki bırakmıştır. Bu örnek yaşanmamış olsaydı Stuart'ların torunu I.Charles idam edilmez, I.Charles idam edilmeseydi, o zaman da XVI.Louis ile Marie Antoniette'in idamları yaşanmazdı" diye yazmış Zweig. (age, s:456)

Kaynak:

STEFAN ZWEIG, MARY STUART (Can modern-7. Baskı), Çeviri: Kasım Eğit - Yadigar Eğit.