PERS İMPARATORLUĞU

Dünyanın çok uluslu ilk siyasi yapılanması olarak kabul edilen Pers İmparatorluğu ( M.Ö. 550- M.Ö. 330) yılları arasında yani günümüzden 2 bin 500 yıl önce oldukça parlak bir medeniyetti. Döneminin en geniş topraklarına sahipti ve bu geniş coğrafyada egemenliği altında bulunan her tür milletin kendi yerel kültürlerini yaşamalarına olanak tanımıştı. Taa ki, Büyük İskender' in hışmına uğrayıp yenildikten sonra tarih sahnesinden çekilinceye dek.

İmparatorluğu yönetenler, Büyük Cyrus geleneğini izleyerek yerel kültürlerin yaşamasına izin vermişlerdi. Tarihte eşine az rastlanır  şekilde, fethedilen toprakların halklarının din ve fikir hürriyetini garanti altına almışlardı. Günümüz söylemiyle "liberal" bir ekonomi ve siyaset izleyen bu imparatorluğun yönetimi altındaki halklar, şefkatli idare tarzından  memnundular.

" Kökleri 3 bin 500 yıl öncesine uzanan ve Perslerin İslam' dan önceki dinleri olan Zerdüştçülük M.Ö. 600-650 yıllarında imparatorluğun resmi dini olarak kabul görmüş, Pers kültürünün ayrılmaz unsurlarından biri olmuştur. Ahameniş imparatorlarının teşvikiyle imparatorluğun her köşesine yayılmış olan bu antik dönem inancı, insanların yıldızlar ve gezegenlere bakarak kendilerine tanrı seçtiği bir dönemde, bugünkü Ortadoğu ve onu çevreleyen geniş bir halka içindeki topraklarda yaşayan halkları birleştiren ilk dindi.

Pers İmparatorluğu yaklaşık iki asır boyunca süper güç olarak kaldı. Birçok tarihçiye göre Batı ile Doğu arasındaki ilk gerçek ve sürekli etkileşimi başlatan Persler, farklı din, dil ve kültürlerden halkları barış içerisinde yaşatmayı başaran ilk imparatorluğa imza atmıştı. Roma İmparatorluğu'nun yükselişinden önce hukuk devleti nosyonunun ilk temsilcisi olmuş Perslerin ayrıcalığı ve önemi, farklı dünyaların halklarının tek bir merkezi idare altında hem kültürel hem de ekonomik olarak zenginleşebileceğini göstermiş olmalarıydı. Belki de imparatorluğun felsefesini en güzel şekilde, I. Darius' un lahitinin üzerine kazılan şu vecize özetliyordu:

' Yüce yaratıcının desteğiyle; adalete inanıyor, haksızlığı lanetliyorum. Arzum, hiçbir zayıfa güçlüler tarafından haksızlık yapılmamasıdır.' " ( Kaynak: Tarihi Değiştiren İmparatorluklar - Ali Çimen )

Adalete inanan, haksızlığı lanetleyen, daha da ötesi zayıfa haksızlık yapılmamasını buyuran böyle yöneticilerin elbette ki yönetim tarzları da şefkatli olur. Acaba " devlet baba" deyimi buradan mı geliyor diye düşünmedim değil.

Antik dönem Pers yöneticilerinin, yönetimleri altındaki  halkların dinine, diline ve kültürüne gösterdiği hoşgörüyü günümüz yöneticileri ve toplumlarında niye göremiyoruz? Göremediğimiz için de Perslerle aynı coğrafyada bulunan Ortadoğu' da kaos, kan ve gözyaşı hiç bitmiyor? Paylaşılamayan ne? Bu konuda, Perslerin tarihinden öğreneceğimiz çok şey var...


Dip Not: 
- Ahameniş Hanedanı, Antik İran' da kurulan ilk Pers Devletidir.

- Ünlü Kral Yolu' nu (Pers Kral Yolu) ve diğer antik ticaret yollarını geliştirmişlerdir.

- Pers İmparatorları, "Kralın Gözleri ve Kulakları" adını verdikleri özel bir yapılanmayla hem istihbarat topluyor, hen de eyaletlerde görev yapan valileri denetliyorlardı.

- Lyon Üniversitesi' nden Prof. Dr. Remy Boucharlat' a göre Persler, antik çağın hidroloji( su bilimi) mühendisleriydi. Geliştirdikleri ileri sulama kanal ve teknikleriyle çöl ortasındaki şehirlerini vahaya çevirmişlerdi.

- Batı tarafından uzun bir süre İran halkını, devletini ve antik dönemdeki imparatorluklarını tanımlamak için Persian( Pers, Persli) terimi kullanılmış, bu durum İran Şahı Rıza Pehlevi' nin uluslararası toplumdan devletini( Farsların kendi ülkeleri için kullandıkları şekilde) " İran" olarak isimlendirmelerini istediği 1935 yılına dek sürmüştür.