SAKARYA MEYDAN MUHAREBESİ'NDEN DUATEPE'YE TARİHİ BİR YOLCULUK
22 Haziran 2019 Cumartesi günü yapılan Polatlı-Duatepe-Gordion-Sakarya Nehri doğa yürüyüşüne katıldım. Ankara'ya çok yakın olmasına rağmen bir türlü gidemediğim, yürüyemediğim bir rotaydı. Özellikle Duatepe Anıtı'na varıp ta çevreye baktığımda burayı daha önce görmediğim için kendime kızdım.
O gün Polatlı'da hava güneşli ve çok sıcaktı. Bozkırın kızgın güneşi yaktıkça yakıyordu. Duatepe'de çok az bir esinti vardı. Anıtın sağından aşağıya doğru inip Sakarya Meydan Muharebesi'nden kalan siperleri gezdim. Tepeden uçsuz bucaksızmış gibi görünen dümdüz tarlalara baktım. Sarı ve yeşil renkler içiçe geçmişti sanki. Daha sonra, tarla yolunda yürümeye başladığımızda bu yeşilliklerin soğan ve şeker pancarı ekili tarlalar, sarı renklilerin ise arpa ve buğday ekili alanlar olduğunu gördüm.
Duatepe Anıtı'nın kompozisyonunu anlatmadan önce, şehitlerin kanıyla sulanmış bu tepeye, anıtın yapılmasına neden olan Sakarya Meydan Muharebesi'ni ve bu muharebenin Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin kuruluş temelindeki öneminden kısaca bahsetmeliyim. Gerçi okur-yazar olan hemen herkes biliyordur ama unutmamak, unutturmamak için hatırlatmak gerekir. Çünkü" hafıza-i beşer, nisyan ile malüldür."
23 Ağustos 1921 - 13 Eylül 1921 tarihleri arasında üç hafta süren Sakarya Meydan Muharebesi, "ya istiklal, ya ölüm" diye başladığımız Kurtuluş Savaşı'nın dönüm noktasıdır. Sakarya Meydan Muharebesi'nin adı, Atatürk'ün söylemi ile en kanlı ve en büyük savaş anlamına gelen Melhame-i Kübra ibaresinden gelir. Bu savaş o kadar önemlidir ki, savaşın kaybedilmesi halinde, Sevr Antlaşmasını hiç beklemeden uygulamaya geçirmek üzere hazır bekleyen milletler bulunmaktaydı.
Sakarya Meydan Muharebesi'nden önce
Kütahya-Eskişehir Muharebeleri, 10 Temmuz 1921 ile 24 Temmuz 1921 tarihlerinde Yunanistan ile Ankara Hükümeti arasında gerçekleşmiştir. Muharebeyi kaybeden Ankara Hükümeti, Sakarya Nehri'nin doğusuna çekilmek zorunda kalmıştır. Kütahya-Eskişehir Muharebeleri, yeni kurulan düzenli ordunun Batı Cephesi'nde kaybettiği tek savaştır. Savaş sonunda Afyon, Eskişehir ve Kütahya Yunanlıların eline geçmiştir.
Kütahya-Eskişehir Savaşı'nın kaybedilmesi TBMM'ye olan güveni sarstı, Meclis'in Kayseri'ye taşınması ve Kuva-yı Milliye'ye dönülmesi gündeme geldi. Yunan ordusu Sakarya Nehri'ne kadar ilerledi. Durum ciddiydi ve ani kararlar alınması gerekiyordu. Bunun üzerine 5 Ağustos 1921'de meclisten "Başkomutanlık Kanunu" çıkartıldı ve bu kanunla Mustafa Kemal Paşa, Başkomutan seçildi. Ayrıca, Meclis tüm yetkilerini Mustafa Kemal Paşa'ya devretti.
Mustafa Kemal Paşa, orduyu yeniden güçlendirmek amacıyla 8 Ağustos 1921'de Tekalif-i Milliye Emirleri'ni çıkardı. Bu sayede ordunun ihtiyaçlarının büyük bir kısmı halktan karşılanmaya çalışıldı. Böylece ordu savaşa hazırlanmaya çalışılmıştır. 23 Ağustos'ta Yunanlılar taarruza başlamışlardır. Mustafa Kemal Paşa "Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır" diyerek orduyu costurmuş ve üç hafta süren Sakarya Meydan Muharebesi sonunda 13 Eylül 1921'de Türk ordusu büyük bir zafer kazanmış ve Yunan ordusu geri kaçmaya başlamıştır. Bu zaferle birlikte, Yunanlılar savunmaya, Türk ordusu taarruza geçmişlerdir.
Sakarya Meydan Muharebesi'nin zaferle sonuçlanması neticesinde şunlar gerçekleşmiştir:
-TBMM, Mustafa Kemal Paşa'ya "Mareşallik" rütbesi ile "Gazilik" unvanı vermiştir.
-Fransızlar bu savaştan sonra TBMM ile Ankara Antlaşmasını imzalamıştır.
-Doğu'da Rusya'nın kontrolünde Gürcistan ve Azerbaycan ile Kars Antlaşması imzalanmış ve bu antlaşmayla Doğu sınırlarımız kesinlik kazanmıştır. Böylece bu bölgede bulunan birlikler kesin bir zafer için yapılması planlanan Büyük Taarruz için Batı Cephesi'ne kaydırılmıştır.
Sonrası, 30 Ağustos 1922'de "Başkomutanlık Meydan Muharebesi"nin kazanılmasıyla gelen zafer ve Cumhuriyet'in ilanı.
İşte Duatepe Anıtı, cumhuriyet tarihimizde, çok önemli yeri olan ve Yunanlıların ilerlemesini durduran Sakarya Meydan Muharebesi'nin yapıldığı son savunma hattı üzerindeki Gazi Tepe, Türbe Tepe ve Mangal Dağı'nın ağaçlandırılmasıyla yapılmıştır.
Duatepe'nin önemi
(kulturportali.gov.tr)
"Başkomutan Mustafa Kemal Atatürk'ün 10 Eylül 1921 tarihinde başlattığı taarruzla düşmandan geri alınan ilk tepedir. Duatepe düşmanın Ege Denizi'ne dökülünceye kadar kovalandığı, sonu aydınlık bir sürecin başlangıç noktasıdır.
Anıt simgesel olarak Anadolu halkının Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde coşkun bir ırmak gibi zafere ve uygarlığa koşma öyküsünü anlatır. Mustafa Kemal'in şahlanan atının üzerindeki figürü Türk Milleti'nin önderi olmaktan duyduğu gurur ve mutluluğu ifade eder. Geri planda yer alan Atatürk, İnönü ve Mareşal Fevzi Çakmak'ın heykelleri emir komuta birliğini, Halide Edip Adıvar'ın heykeli ise Türk kadınının Kurtuluş Savaşı'na katkısını anlatır. Atatürk ve yaverinin dürbünle ovayı izledikleri sahne ise biraz sonra kazanılacak olan zaferi ve ardından gelecek bağımsızlığı umutla bekleyen Türk ulusunu ifade eder.
Duatepe, Mustafa Kemal Paşa'nın Gazi Tepe'den attan düşmesi sonucu kaburga kemiklerinin kırılmasına rağmen görevini ısrarla sürdürdüğü ve bu nedenle Türk'ün azim ve kararlılığının simgesi olmuştur. Anıtta bulunan iki bayraktan biri 38. Alay'ın sancağını, diğeri ise Türk Bayrağı'nı ifade eder. Ayrıca Mustafa Kemal'in şahlanan atının üzerindeki figürü, bir çocuğun en çok sevdiği oyuncağı ile oynarken yaşadığı mutluluğu ve heyecanı ifade eder.
Anıt duvarlarında Duatepe'deki 81 şehidin pirinç harflerle yazılmış bilgileri yer alır. Anıtın ve heykellerin yaratıcısı Devlet Sanatçısı heykeltıraş Metin YURDANUR'dur."
Duatepe Anıtı ve çevresini gezdikten sonra, Gordion Antik Kenti ve Midas Tümülüsü'ne kadar sürecek olan bozkırın kızgın güneşi altında 15 kilometrelik yürüyüşümüze başladık. Bir sonraki yazım Gordion Antik Kenti ve Kral Midas üzerine olacak.
Cumhuriyet Tarihimiz bakımından bu çok önemli yeri Duatepe'yi görmemi sağlayan, sonrasında antik çağlara yaptığım tarihi yolculukta yol gösteren rehberimiz ve ankarahiking lideri Nedim Yılmaz'a ve katılımcı arkadaşlara teşekkürler.
O gün Polatlı'da hava güneşli ve çok sıcaktı. Bozkırın kızgın güneşi yaktıkça yakıyordu. Duatepe'de çok az bir esinti vardı. Anıtın sağından aşağıya doğru inip Sakarya Meydan Muharebesi'nden kalan siperleri gezdim. Tepeden uçsuz bucaksızmış gibi görünen dümdüz tarlalara baktım. Sarı ve yeşil renkler içiçe geçmişti sanki. Daha sonra, tarla yolunda yürümeye başladığımızda bu yeşilliklerin soğan ve şeker pancarı ekili tarlalar, sarı renklilerin ise arpa ve buğday ekili alanlar olduğunu gördüm.
Duatepe Anıtı'nın kompozisyonunu anlatmadan önce, şehitlerin kanıyla sulanmış bu tepeye, anıtın yapılmasına neden olan Sakarya Meydan Muharebesi'ni ve bu muharebenin Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin kuruluş temelindeki öneminden kısaca bahsetmeliyim. Gerçi okur-yazar olan hemen herkes biliyordur ama unutmamak, unutturmamak için hatırlatmak gerekir. Çünkü" hafıza-i beşer, nisyan ile malüldür."
23 Ağustos 1921 - 13 Eylül 1921 tarihleri arasında üç hafta süren Sakarya Meydan Muharebesi, "ya istiklal, ya ölüm" diye başladığımız Kurtuluş Savaşı'nın dönüm noktasıdır. Sakarya Meydan Muharebesi'nin adı, Atatürk'ün söylemi ile en kanlı ve en büyük savaş anlamına gelen Melhame-i Kübra ibaresinden gelir. Bu savaş o kadar önemlidir ki, savaşın kaybedilmesi halinde, Sevr Antlaşmasını hiç beklemeden uygulamaya geçirmek üzere hazır bekleyen milletler bulunmaktaydı.
Sakarya Meydan Muharebesi'nden önce
Kütahya-Eskişehir Muharebeleri, 10 Temmuz 1921 ile 24 Temmuz 1921 tarihlerinde Yunanistan ile Ankara Hükümeti arasında gerçekleşmiştir. Muharebeyi kaybeden Ankara Hükümeti, Sakarya Nehri'nin doğusuna çekilmek zorunda kalmıştır. Kütahya-Eskişehir Muharebeleri, yeni kurulan düzenli ordunun Batı Cephesi'nde kaybettiği tek savaştır. Savaş sonunda Afyon, Eskişehir ve Kütahya Yunanlıların eline geçmiştir.
Kütahya-Eskişehir Savaşı'nın kaybedilmesi TBMM'ye olan güveni sarstı, Meclis'in Kayseri'ye taşınması ve Kuva-yı Milliye'ye dönülmesi gündeme geldi. Yunan ordusu Sakarya Nehri'ne kadar ilerledi. Durum ciddiydi ve ani kararlar alınması gerekiyordu. Bunun üzerine 5 Ağustos 1921'de meclisten "Başkomutanlık Kanunu" çıkartıldı ve bu kanunla Mustafa Kemal Paşa, Başkomutan seçildi. Ayrıca, Meclis tüm yetkilerini Mustafa Kemal Paşa'ya devretti.
Mustafa Kemal Paşa, orduyu yeniden güçlendirmek amacıyla 8 Ağustos 1921'de Tekalif-i Milliye Emirleri'ni çıkardı. Bu sayede ordunun ihtiyaçlarının büyük bir kısmı halktan karşılanmaya çalışıldı. Böylece ordu savaşa hazırlanmaya çalışılmıştır. 23 Ağustos'ta Yunanlılar taarruza başlamışlardır. Mustafa Kemal Paşa "Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır" diyerek orduyu costurmuş ve üç hafta süren Sakarya Meydan Muharebesi sonunda 13 Eylül 1921'de Türk ordusu büyük bir zafer kazanmış ve Yunan ordusu geri kaçmaya başlamıştır. Bu zaferle birlikte, Yunanlılar savunmaya, Türk ordusu taarruza geçmişlerdir.
Sakarya Meydan Muharebesi'nin zaferle sonuçlanması neticesinde şunlar gerçekleşmiştir:
-TBMM, Mustafa Kemal Paşa'ya "Mareşallik" rütbesi ile "Gazilik" unvanı vermiştir.
-Fransızlar bu savaştan sonra TBMM ile Ankara Antlaşmasını imzalamıştır.
-Doğu'da Rusya'nın kontrolünde Gürcistan ve Azerbaycan ile Kars Antlaşması imzalanmış ve bu antlaşmayla Doğu sınırlarımız kesinlik kazanmıştır. Böylece bu bölgede bulunan birlikler kesin bir zafer için yapılması planlanan Büyük Taarruz için Batı Cephesi'ne kaydırılmıştır.
Sonrası, 30 Ağustos 1922'de "Başkomutanlık Meydan Muharebesi"nin kazanılmasıyla gelen zafer ve Cumhuriyet'in ilanı.
Duatepe'nin önemi
(kulturportali.gov.tr)
"Başkomutan Mustafa Kemal Atatürk'ün 10 Eylül 1921 tarihinde başlattığı taarruzla düşmandan geri alınan ilk tepedir. Duatepe düşmanın Ege Denizi'ne dökülünceye kadar kovalandığı, sonu aydınlık bir sürecin başlangıç noktasıdır.
Anıt simgesel olarak Anadolu halkının Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde coşkun bir ırmak gibi zafere ve uygarlığa koşma öyküsünü anlatır. Mustafa Kemal'in şahlanan atının üzerindeki figürü Türk Milleti'nin önderi olmaktan duyduğu gurur ve mutluluğu ifade eder. Geri planda yer alan Atatürk, İnönü ve Mareşal Fevzi Çakmak'ın heykelleri emir komuta birliğini, Halide Edip Adıvar'ın heykeli ise Türk kadınının Kurtuluş Savaşı'na katkısını anlatır. Atatürk ve yaverinin dürbünle ovayı izledikleri sahne ise biraz sonra kazanılacak olan zaferi ve ardından gelecek bağımsızlığı umutla bekleyen Türk ulusunu ifade eder.
Duatepe, Mustafa Kemal Paşa'nın Gazi Tepe'den attan düşmesi sonucu kaburga kemiklerinin kırılmasına rağmen görevini ısrarla sürdürdüğü ve bu nedenle Türk'ün azim ve kararlılığının simgesi olmuştur. Anıtta bulunan iki bayraktan biri 38. Alay'ın sancağını, diğeri ise Türk Bayrağı'nı ifade eder. Ayrıca Mustafa Kemal'in şahlanan atının üzerindeki figürü, bir çocuğun en çok sevdiği oyuncağı ile oynarken yaşadığı mutluluğu ve heyecanı ifade eder.
Anıt duvarlarında Duatepe'deki 81 şehidin pirinç harflerle yazılmış bilgileri yer alır. Anıtın ve heykellerin yaratıcısı Devlet Sanatçısı heykeltıraş Metin YURDANUR'dur."
Cumhuriyet Tarihimiz bakımından bu çok önemli yeri Duatepe'yi görmemi sağlayan, sonrasında antik çağlara yaptığım tarihi yolculukta yol gösteren rehberimiz ve ankarahiking lideri Nedim Yılmaz'a ve katılımcı arkadaşlara teşekkürler.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder