TÜRK KÜLTÜRÜNDE KAVAK AĞACI VE KAVAKLI TÜRKÜLERİMİZ

Türk kültüründe ağaç, sadece bitki olarak değerlendirilmemektedir. Ağaç kökleri ile yeraltında, gövdesi ile yeryüzünde olan, dalları ile de gökyüzüne uzanan ve bilinen üç alemi temsil eden bir varlık olarak tasavvur edilir. Öyle ki, ölümden sonra yaşam olduğuna inanılan topluluklarda ağaç, yeraltından yeryüzüne açılan bir kapı olarak değerlendirilir. Ve ataların yaşayan insanlarla haberleşmesinde, Tanrı'nın insanlarla iletişime geçmesinde ağacın etkili bir rolü olduğuna inanılır. Özellikle rüzgarlı havalarda ağacın yapraklarının çıkardığı sesler, atalar ya da Tanrı'yla iletişime geçmenin dili olarak kabul edilmektedir. Bu sesler bazen ataların bazen de Tanrı'nın sesi olarak değerlendirilmektedir.

"Türk boylarındaki destanlar incelendiğinde, her boyun ağaca yüklediği anlam farklılık göstermektedir; ancak kutsal sayılan ağaçlar her boy için geçerlidir. Türklerde kutsal kabul edilen ağaçlar; kayın, çam, kavak, ardıç, çınar, dağ servisi-sedir, servi-selvi, meşe-imen-emen, dut, söğüt ve elma ağaçlarıdır." (1)

Türkülerimizde sıkça geçtiği ve üstüne türkü yakılan ağaçlardan biri olduğu için bu yazımı kültürümüzde kutsal kabul edilen "kavak" ağacına ayırdım.

KAVAK

Kavak ağacı, Orta Asya Türk Kültüründe önemli bir yere sahiptir. Yer ve gök arasında bir köprü olan kavak ağacı kutsaldır. Eski Türklerde önemli kararların kavak ağacı altında alındığı biliniyor. Kavak ağacının Orta Asya'daki ismi"direk" kelimesinin kaynağı olan "bay tirek" veya "bay terek"tir. Bugün hala "baba" için kullanılan "evin direği" kelimesi buradan gelir. Çünkü önemli kararlar babanın yanında, baba ile birlikte alınır. Türk Mitolojisinde ölümden sonraki yaşam ile bağlantı kuran kavak ağacı Yunan Mitolojisinde de ölüler diyarı ile bu dünya arasında geçen birçok efsaneye konu olmuştur. (2)

"Kavak, ölüm ve dirilme sembolüdür. Kavağın kuruması, devrilmesi, kutun gitmesi ve ölümün; tekrar yeşermesi ise giden kutun geri gelmesi ve yeniden dirilmenin sembolüdür." (3)

Kavak ağacı ayrıca bağımsızlığın ve bayrağın sembolü olarak görülür. Ağaçların bulunduğu yerler, Tanrı'ya yakarış yerleridir. Kavak ağacının yerle göğü birbirine bağlamasıyla ilgili inanışlar da fazladır. Bundan dolayı Hayat Ağacı olarak da karşımıza çıkmaktadır. (4)

"Uygurlar, Yakutlar gibi, yer ile göğü birleştiren bu ağacın hayat verdiğine inanırlar." (5)

Not: "Kaynaklarda Kozmik ağaç, dünya ağacı, evren ağacı ve hayat ağacı aynı özelliklerdeki ağacı ifade eden ağaçlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu kavramlar toplumdan topluma, kültürden kültüre farklı şekillerde ifade edilmektedir. Fakat bu ağaçlar aynı ağaçtır ve kullanımdaki farklılıkların sebebi ise farklı toplumlarda bu ağacın farklı mitolojik özelliklerinin ön planına çıkmasıdır. Hayat ağacı da kozmik ağaç da kozmolojik düzenin , yani hayatın devamlılığını, gerçekliğini , bir düzen içinde devam etmesini ve sürekli olarak yenilenmesini sağlamaktadır. Bu bağlamda kozmik ağaç, dünya ağacı, evren ağacı ve hayat ağacı özellikleri itibarıyla birbirleriyle örtüşür ve sıkı bir ilişki içindedirler. Kozmik ağaç dünyanın kutsallığını, doğurganlığını ve sürekliliğini, yaradılış, sırra erme, verimlilik, mutlak gerçeklik ve ölümsüzlük özelliklerini kendisinde barındırarak hayat ve ölümsüzlük ağacı yerine geçer."(7)

Kavak ağacı hakkında bu bilgilerden sonra kavak için yazılmış türküleri dinlemeye ne dersiniz?

1-İzmir'in Kavakları 

https://www.youtube.com/watch?v=fCm5x9GGiqU

2-Uzun Kavak Ne Gidersin Engine

https://www.youtube.com/watch?v=O7fyKFAAdAM

3- Kavak Kavağa Yaslanır

https://www.youtube.com/watch?v=SFO4t6V57ew

4- Kavak Uzanır Gider

https://www.youtube.com/watch?v=x-tbDtaYhZg

5- Dere Boyu Kavaklar

https://www.youtube.com/watch?v=3dSn7DM43Po

6- Şebge'nin Kavakları

https://www.youtube.com/watch?v=GjMHz9Q2-hA

7- Eklemedir Koca Kavak

https://www.youtube.com/watch?v=XgtxzrHdKac

8- Ben Bir Kavak Yol Üstünde Biterem

https://www.youtube.com/watch?v=s1h823znXfc

9- Susuz Derelerde Kavak Biter mi?

https://www.youtube.com/watch?v=28MjmmNSn8s

10- Evlerinin Önü Kavak(Uzun Hava)

https://www.youtube.com/watch?v=5bu3ZeSh-8E

11- Ya Ha Ulu Kavak

https://www.youtube.com/watch?v=8s8U4zYVOUs

Yararlandığım Kaynaklar:

(1), (3), (4), (5), (7) dergipark.org.tr/Hayat Ağacı Ve Kutsal Ağaçlar: Türk Ve Çin Mitolojisi Üzerine Bir Karşılaştırma/Salih Işık

(2) dogadabuan.com/mitolojik ağaçlar/kavak

 

 

PELİN OTU VE ABSİNTHE

Otları araştırırken rastladım pelin otuna. Doğa yürüyüşlerinde rastlamışımdır ama dikkatimi çekmemiş olmalı ki hakkında bir şey bilmiyordum. Eğer Latince adını biliyor olsaydım, gözümden kaçmazdı. :) Araştırınca, "sen neymişsin meğer pelinciğim" dedim. Kız çocuklarına senin adını veren ebeveynler seni gerçekten tanıyorlar mı diye de merak ettim doğrusu. :)

Pelin otu, papatyagiller familyasından Anadolu'da kendiliğinden yabani olarak yetişen bir bitki türüdür. Latince adı Artemisia Absinthium olan pelin otu, özellikle Marmara, Ege ve Akdeniz bölgesinde sık görülür. Pelin otu binlerce yıldır tıbbi olarak kullanılan şifalı bir bitkidir. Benim dikkatimi çeken şifalı olmasından ziyade, adını duyduğum ama hiç tatmadığım bir içki olan "absent"in pelin otundan yapılmasıydı. Üstelik bu içkinin, standart olarak alkol oranının %70 oranıyla çok yüksek oluşuydu. Bunun tadına nasıl dayanılırdı ki?

Absinthe (absent), diğer adıyla yeşil peri; pelin otu bitkisinden üretilen çok yüksek alkollü bir içki. Bu içki adına şiirler yazılmış, ünlü ressamlar tablolar yapmış. Kimisine göre körlüğe neden olan, hatta insanı deliliğe sürüklediği öne sürülen absent, 19. ve 20. yüzyılda birçok ünlü sanatçıya ilham kaynağı olmuş.

20. yüzyılın başında gelişen alkol karşıtı eylemlerin baskısıyla önce Fransa'da, daha sonra Avrupa ülkelerinin çoğunda yasaklanmasına rağmen popülaritesi hiç azalmadan bugüne ulaşmış. 2005 yılında, İsviçre yüzyıl sonra ilk kez absent üretimine tekrar izin vermiş.

Pelin otundan içki üretimine ilk kez 1792'de İsviçre'de Fransız bir doktor tarafından başlanmış. Bugün onlarca farklı yapım şekilleri olan absinthe likörlerinin ortak özellikleri anasonla elde edilen hafif acı ve serinletici tadıyla %80'e varan yüksek alkol oranıdır. Fransa'da  her yıl özel izinle yerel Absinthe Festivalleri düzenlenmektedir.

Kimilerine göre İsviçre, kimilerine göre de Fransa kökenli olan absentin, bugün en büyük en iyi üreticisi Çek Cumhuriyeti imiş.

Oscar Wilde, Pablo Picasso, Boudalaire, Ernest Hemingway, Henri De Toulouse-Lautrec, Edouard Manet, Edgar Degas, Guy De Maupassant, Arthur Rimbaud ve Vincent Van Gogh gibi sanatçılar, bazı eserlerini absent etkisi altında vermiştir. Hatta bazıları, direkt olarak absinthe konulu eserler vermiştir.

Kaynak olarak, seyler.eksisozluk.com'dan yararlanıldı.

Görsel netten alıntıdır.